6 دقیقه
گزارش‌های سالانه شرکت‌های بزرگ اکوسیستم فناوری ایران مانند دیجی‌کالا و کافه‌بازار بیش از یک گزارش مالی ساده‌اند؛ این مستندات تصویری روشن از نبض اقتصاد خرد و رفتار مصرفی جامعه ارائه می‌دهند. یافته‌های سال ۱۴۰۳ یک پیام مشترک و هشداردهنده دارند: تغییر جهت الگوی خرید مردم از مصرف‌گرایی و بهبود کیفیت زندگی به سمت سرمایه‌گذاری برای حفظ ارزش دارایی و مدیریت بحران مالی. این روند تبعات مستقیم روی بازارهای موبایل، طلا، اپلیکیشنهای مالی، خرید اعتباری و در مجموع بر رفتار سرمایه‌گذاری مردم گذاشته است.
سقوط بازار موبایل و فرهنگ «تعمیر بهجای تعویض»
گزارش دیجی‌کالا نشان می‌دهد که بازار موبایل در سال ۱۴۰۳ با کاهش قابل‌توجهی روبه‌رو شده است: فروش گوشی‌های پرچمدار ۱۱.۸۱ درصد، میان‌رده‌ها ۱۰.۴۱ درصد و گوشی‌های اقتصادی ۱۰.۸۹ درصد افت داشته‌اند. در کنار تورم بالا و نوسانات ارزی، این آمار نشان می‌دهد خانواده‌ها ترجیح داده‌اند خریدهای جایگزین را به تعویق بیندازند.
رشد قطعات یدکی و اقتصاد تعمیر
هم‌زمان، دیجی‌کالا از رشد ۲۵.۳ درصدی در خرید قطعات یدکی لوازم خانگی خبر داده است؛ نشانه‌ای از روی‌آوردن مصرف‌کنندگان به تعمیر و نگهداری برای کاهش هزینه‌ها. این تغییر رفتار، به اقتصاد دایره‌ای نزدیک‌تر شده و فشار تقاضا بر تولید کالاهای جدید را کاهش می‌دهد که خود اثرات متنوعی بر زنجیره تأمین و شرکت‌های واردکننده خواهد داشت.
سونامی طلا؛ پناهگاه امن سرمایه
پولی که از بازار کالاهای دیجیتال کنار گذاشته شد، به‌صورت آشکاری وارد بازار طلا شده است. آمار دیجی‌کالا رشد ۱۲۶ درصدی سفارش شمش طلا، ۱۱۱ درصدی سفارش طلا و ۱۰۸ درصدی سفارش سکه را نشان می‌دهد. این ارقام بیانگر فرار سرمایه از ریال و جستوجوی دارایی‌های فیزیکی و نقدشونده برای حفظ ارزش پول در مقابل تورم است.
ظهور اپلیکیشنهای طلا و دیجیتال‌سازی سرمایه‌گذاری خرد
کافه‌بازار نیز ظهور ناگهانی پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا در سال ۱۴۰۳ را ثبت کرده است: یک میلیون جست‌وجو و ۴ میلیون نصب فعال برای اپلیکیشنهای تازه‌وارد مانند «میلی»، «طلاسی» و «طلاین». این پدیده نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری خرد در طلا از بستر فیزیکی به فضای دیجیتال منتقل شده و بازارهای جدیدی برای خدمات مالی مبتنی بر طلا شکل گرفته‌اند.
اپلیکیشنهای مالی؛ از سرگرمی به ابزار بقا
کافه‌بازار نشان می‌دهد در حالی که نصب کلی اپ‌ها کاهش یافته، دسته «امور مالی» رشدی چشمگیر را تجربه کرده است. این دسته با رشد ۱۲ درصدی نصب (حدود ۱۰۸ میلیون نصب) و افزایش جست‌وجوها از ۲۵ میلیون به ۳۴ میلیون، به یکی از پرجست‌وجوترین حوزه‌ها تبدیل شده است. نئوبانکها، اپهای مدیریت ثروت و پلتفرمهای پرداخت و وامدهی کوتاهمدت جزو مقصدهای اول کاربران برای مدیریت نقدینگی و حفاظت از دارایی‌ها هستند.
رشد نئوبانکها و ابزارهای مدیریت ثروت
افزایش سه‌برابری جست‌وجو برای برخی نئوبانکها مانند «ویپاد» نشان می‌دهد کاربران به دنبال راه‌حل‌های مدرن و سریع برای مدیریت پول و انتقال دارایی‌اند. این روند فرصتی برای توسعه خدمات مالی دیجیتال و نیز چالشهایی برای مقررات‌گذاری و مدیریت ریسک سیستماتیک ایجاد می‌کند.
خرید اعتباری؛ وقتی نان شب هم به اعتبار نیاز دارد
دیجی‌کالا از رشد ۱۲۹ درصدی خرید اعتباری خبر می‌دهد، اما نکته نگران‌کننده فهرست کالاهای پرطرفدار در این شیوه خرید است: مواد غذایی و ملزومات اصلی زندگی همچون شکر سفید، نوار بهداشتی و پنیر فتا. این الگو نشان می‌دهد فشار معیشتی خانواده‌ها به نقطه‌ای رسیده که برای تأمین نیازهای روزمره به اعتبار و وام‌های خرد دیجیتال متوسل می‌شوند.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی خرید اعتباری
رونق اپلیکیشنهای BNPL و وامدهی کوتاهمدت مانند «دیجی‌پی»، «تارا» و «لندو» نشان می‌دهد تقاضای کوتاهمدت نقدینگی بالا رفته است. اگر این روند ادامه‌دار باشد، خطر افزایش نسبت بدهی خانوارها و معوق شدن پرداخت‌ها میتواند هم سیستم بانکی و هم اکوسیستم فینتک را تحت فشار قرار دهد.
تأثیر بر بورس، بازار سرمایه و رمزارزها
این تغییر رفتار مصرفی و سرمایه‌گذاری آثار قابل مشاهده‌ای بر بازار سرمایه و چشم‌انداز رمزارزها دارد. کاهش مصرف کالاهای دیجیتال و افزایش تمایل به دارایی‌های محافظ تورم میتواند نقدینگی را از بازارهای مصرفی و حتی بخشی از تقاضای سرمایه‌گذاری در بورس خارج کند. در مقابل، علاقه به «دارایی‌های امن» ممکن است سرمایه‌های خرد را به سمت بازار طلا و در برخی موارد به سمت رمزارزهای پایدار (استیبلکوینها) یا دارایی‌های دیجیتال با کارکرد ذخیره ارزش سوق دهد.
اصلاح سیاست‌های پولی، افزایش شفافیت در پلتفرمهای معاملاتی طلا و تنظیم مقررات فینتک برای جلوگیری از شتاب‌زدگی در اعطای اعتبارات خرد از جمله راهکارهای پیشنهادی برای کاهش ریسک سیستمیک است. همچنین توسعه ابزارهای سرمایه‌گذاری مبتنی بر بلاکچین و رمزارزها میتواند در صورت تنظیم مناسب، گزینه‌های جدیدی برای حفظ ارزش دارایی در دسترس شهروندان قرار دهد.
جمع‌بندی: از ویترین رویاها تا دفترچه حساب بقا
گزارش‌های ۱۴۰۳ دیجی‌کالا و کافه‌بازار نشان می‌دهد که صفحه اول موبایل و سبد خرید ایرانیان از جایگاه «ویترین رویاها و بهبود سبک زندگی» به «دفترچه حساب بقا و مدیریت بحران» تبدیل شده است. در این فضا، اپلیکیشنهای وامدهی و مدیریت دارایی، جای اپهای سرگرمی را گرفته و شمش طلا جای گوشی پرچمدار را گرفته است. این تغییر نیازمند تدابیر سیاست‌گذارانه، توانمندسازی خدمات مالی دیجیتال و توجه ویژه به بازار سرمایه و مقررات رمزارزها است تا ضمن حمایت از معیشت مردم، خطرات بلندمدت اقتصادی مدیریت شود.
نظرات