8 دقیقه
اپلیکیشن پیامرسان همتابههمتای غیرمتمرکز Bitchat، که توسط جک دورسی مطرح شده است، در آستانه انتخابات سرنوشتساز ۲۰۲۶ اوگاندا شاهد افزایش سریع علاقه و نصب در این کشور بوده است. این نرمافزار که برای کارکرد بدون سرورهای مرکزی از شبکههای مش بلوتوث استفاده میکند، توسط چهرههای اپوزیسیون بهعنوان ابزاری برای حفظ ارتباط در صورت اعمال قطع اینترنت تبلیغ شده است. این رشد ناگهانی نشاندهنده توجه فزاینده به ابزارهای ارتباطی غیرمتمرکز و مقاوم در برابر سانسور در مناطق با بیثباتی سیاسی است.
افزایش جستجو و علاقه عمومی
دادههای Google Trends نشان میدهد که در چند روز گذشته جستجو برای «Bitchat» در اوگاندا بهطور قابلتوجهی افزایش یافته است. عبارات مرتبطی مانند «bitchat apk»، «bitchat mesh»، «what is bitchat» و «how to use bitchat» بهعنوان موضوعات در حال جهش شناسایی شدهاند. افزایش حجم جستجو هم کنجکاوی عمومی و هم تقاضای فوری برای پیامرسانهای آفلاین و جایگزین را در شرایطی که دسترسی به اینترنت ممکن است در زمان انتخابات محدود شود، منعکس میکند.
علایق جستجو برای Bitchat
Bitchat چیست؟
Bitchat یک اپلیکیشن پیامرسان غیرمتمرکز است که با استفاده از شبکههای مش بلوتوث کانالهای ارتباطی رمزنگاریشده همتابههمتا ایجاد میکند. بهجای مسیردهی پیامها از طریق سرورهای مرکزی، هر گوشی در شبکه مش بهعنوان یک گره رله عمل میکند. پیامها بهصورت محلی روی دستگاهها ذخیره میشوند و میتوانند از طریق پرش بین گوشیها به مقصد برسند؛ این قابلیت امکان ارتباط بدون سیمکارت، شماره تلفن، آدرس ایمیل یا اتصال اینترنت را فراهم میسازد. چنین معماریای باعث میشود این اپلیکیشن برای هماهنگی میدانی در شرایطی که دسترسی به اینترنت معمول قطع میشود، بسیار مفید باشد.
ویژگیهای فنی کلیدی
- شبکه مش بلوتوث برای انتشار پیامها در حالت آفلاین و اتصال محلی
- رمزنگاری پایانبهپایان برای محافظت از محتوای پیامها
- عدم نیاز به شماره تلفن یا حساب مرکزی؛ حسابها و شناسهها مبتنی بر مکان و گرهها هستند
- ذخیره محلی پیامها روی دستگاهها بهجای بایگانی روی سرورهای متمرکز
از منظر فنی، ترکیب مش بلوتوث با رمزنگاری لایهای و الگوریتمهای مسیریابی محلی، امکان گسترش پوشش و تحویل پیامها در محدودههای جغرافیایی متراکم را افزایش میدهد. هرچند قابلیت «پرش» پیام میان دستگاهها محدودیتهایی در تأخیر و تضمین تحویل ایجاد میکند؛ اما در شرایط قطع شبکه سراسری همین مدل میتواند سطحی از مقاومت ارتباطی را فراهم کند.
پرسوجوهای مرتبط
چرا این افزایش در اوگاندا رخ داده است؟
افزایش دانلودها و جستجوها پس از حمایت علنی رهبر اپوزیسیون، Bobi Wine، رخ داد؛ او از شهروندان خواست Bitchat را نصب کنند تا در صورت برنامهریزی برای قطع اینترنت در حوالی روز رأیگیری، بتوانند ارتباطات خود را حفظ کنند. Wine اشاره کرده است که در انتخابات قبلی قطعهای چندروزه اینترنت برای مختلکردن سازماندهی و انتقال نتایج آرا اعمال شدهاند. در پستی در تاریخ ۳۰ دسامبر، او اپلیکیشن را بهعنوان روشی برای اشتراکگذاری فرمهای اعلام نتایج (Declaration of Results Forms یا DR Forms) و بهروزرسانیهای حیاتی دیگر معرفی کرد؛ حتی در شرایطی که دسترسی به سرویسهای مرسوم محدود باشد.
در بستر سیاسی اوگاندا، ترس از اعمال محدودیتهای ارتباطی پیش از انتخابات باعث میشود که احزاب و گروههای مدنی به دنبال راهحلهای جایگزینی باشند که بتواند اطلاعات میدانی، اسناد نتایج و هشدارهای امنیتی را در شبکههای محلی منتقل کند. در نتیجه، اپلیکیشنهایی مانند Bitchat که قابلیت کار در حالت آفلاین را دارند، بهسرعت مورد توجه فعالان سیاسی، سازماندهندگان کمپین و معترضان قرار میگیرند.
در کجاهای دیگر از Bitchat استفاده شده است؟
پیش از اوگاندا، Bitchat در کشورهایی که با ناآرامی یا سانسور شدید اینترنت مواجه بودند مورد پذیرش قرار گرفت؛ از جمله نپال، ماداگاسکار و اندونزی. در این کشورها، معترضان و گروههای مدنی از اپ برای تبادل اطلاعات هنگام قطع دسترسی یا از ترس نظارت بر پلتفرمهای اجتماعی مرسوم استفاده کردند.
نمونههای موردی نشان میدهد که در نپال فعالان حقوق مدنی از شبکههای مش محلی برای هماهنگی تجمعات و ارسال گزارشهای میدانی استفاده کردهاند. در ماداگاسکار، گروههای محلی هنگام اختلالهای سراسری اینترنت توانستند از طریق پیامرسانهای آفلاین اطلاعات مربوط به نقاط بحرانی و نیازهای فوری را منتقل کنند. در اندونزی نیز، در مناطقی که دسترسی به اینترنت نامطمئن است، این اپها کمک کردند تا جریان اطلاعات در سطح محلی حفظ شود.
دانلودها و معیارها
معیارهای استفاده نشاندهنده شتاب رشد هستند: گزارش Chrome-Stats بیش از ۳۲٬۰۰۰ نصب جدید Bitchat در هفته گذشته را ثبت کرده است که شامل ۴٬۲۵۲ دانلود در یک بازه ۲۴ ساعته میشود. این ارقام هم کنجکاوی گسترده و هم استقرار فعال در میدان را نشان میدهد، خصوصاً با شدتگرفتن فصل کمپینها و رویدادهای سیاسی.
با این حال، تحلیل دادههای دانلود نیازمند دقت است: آمارهای منابع ثالث مانند Chrome-Stats میتوانند درباره نصبهای واقعی، نسخههای APK توزیعشده خارج از فروشگاهها و نرخ فعالسازی نهایی ابهام داشته باشند. همچنین تفکیک میان کاربران واقعی و نصبهای آزمایشی یا تکراری بهوسیله دادههای خام دشوار است؛ بنابراین تفسیر چنین ارقام باید با احتیاط و بههمراه بررسیهای میدانی انجام شود.
پیامدها برای انتخابات و حقوق دیجیتال
پذیرش روزافزون اپلیکیشنهای غیرمتمرکز مبتنی بر شبکه مش مانند Bitchat، بخشی از روند گستردهتری در میان جوامع وب3 و فعالان حقوق دیجیتال است: طراحی ابزارهایی مقاوم در برابر سانسور که به زیرساختهای متمرکز وابسته نیستند. با این حال، لازم است چندین جنبه مهم را در نظر گرفت:
- حریم خصوصی و امنیت: رمزنگاری پایانبهپایان سطحی از محرمانگی را فراهم میکند، اما پیادهسازی ضعیف یا مدیریت کلید ناکافی میتواند مخاطراتی ایجاد کند.
- تحریمها و مقررات: دولتها ممکن است تلاش کنند کانالهای توزیع اپلیکیشن (مانند لینکهای APK یا فروشگاههای جایگزین) را مسدود یا تنظیم کنند، که این واکنش میتواند مجدداً دسترسی کاربران را محدود سازد.
- سوءاستفاده و اطلاعات نادرست: سامانههای غیرمتمرکز میتوانند برای انتشار اطلاعات نادرست یا هماهنگی اقدامهای مخرب نیز مورد استفاده قرار گیرند؛ بنابراین گروههای مدنی باید رویکردهای اعتبارسنجی محتوا را در نظر بگیرند.
- تناقض با اهداف وب3: اگرچه Bitchat بلاکچینمحور نیست، مدل غیرمتمرکز و عملیات همتابههمتای آن با ارزشهایی مانند حریم خصوصی، مقاومت و آزادی بیان نزد کاربران کریپتو و مدافعان حقوق دیجیتال همخوانی دارد.
از منظر حقوق دیجیتال، گسترش ابزارهای پیامرسان آفلاین میتواند نقش مهمی در تضمین شفافیت انتخابات ایفا کند، بهویژه زمانی که قطع اینترنت خطر اختلال در گزارش نتایج و نظارت ناظرین را افزایش میدهد. در عین حال، ماهیت فراگیر این تکنولوژیها نیازمند چارچوبهای قانونی و اخلاقی است تا از سوءاستفاده و نقض حقوق افراد جلوگیری شود.
نکات قابل پیگیری
ناظران باید به چند مورد کلیدی توجه کنند تا بفهمند چگونه بازیگران دولتی و غیردولتی به افزایش استفاده از پیامرسانهای مشآمیز واکنش نشان خواهند داد:
- واکنش دولتها: آیا تلاشهایی برای بستن کانالهای توزیع اپ یا اعمال مقررات جدید علیه نرمافزارهای آفلاین دیده میشود؟ اقدامات قانونی یا فنی میتواند شامل مسدودسازی لینکها، فیلترینگ ترافیک محلی یا فشار بر فروشگاههای اپلیکیشن باشد.
- گرههای توزیع و جامعه کاربری: رشد شبکه نیاز به گرههای فعال و مشارکت محلی دارد؛ بررسی نحوه توزیع نسخهها (APK، فروشگاههای جایگزین) و میزان مشارکت کاربران محلی نشاندهنده دوام این شبکه خواهد بود.
- امنیت و شفافیت: ناظران فنی باید پیادهسازی رمزنگاری، نحوه مدیریت کلیدها، و امکان ممیزی کد منبع (در صورت وجود) را دنبال کنند تا ببینند آیا اپ واقعا سطح امنیت ادعاشده را ارائه میدهد یا خیر.
- آموزش کاربران و پاسخ جامعه مدنی: گروههای مدنی و ناظران انتخابات میتوانند نقش کلیدی در آموزش شهروندان درباره استفاده امن، اعتبارسنجی اطلاعات و اجتناب از نصب نسخههای تقلبی ایفا کنند.
برای رأیدهندگان و سازمانهای جامعه مدنی، اپهایی مانند Bitchat میتوانند کانال تکمیلی مهمی برای بهاشتراکگذاری اطلاعات و محافظت از شفافیت باشند، اما این ابزارها نباید جایگزین فرایندهای رسمی و روشهای معتبر تایید نتایج انتخابات شوند.
با حرکت اوگاندا بهسوی رأیگیری ۲۰۲۶، میزان پذیرش پیامرسانهای غیرمتمرکز یکی از شاخصهای مهم برای سنجش چگونگی سازگاری شهروندان و بازیگران سیاسی با چالشهای ناشی از محدودیتها و سانسور ارتباطی خواهد بود. تحلیل دقیقتر باید ترکیبی از دادههای دانلود، گزارشهای میدانی و ارزیابی فنی باشد تا تصویر کاملتری از تأثیرات واقعی این ابزارها بر روند انتخابات و حقوق دیجیتال ارائه شود.
منبع: crypto
ارسال نظر