سهام بین
اگر در بازار سرمایه فعالیت دارید، احتمالا بارها اصطلاح افزایش سرمایه را شنیده‌اید؛ اگر برایتان سوال است که افزایش سرمایه چیست و چه تاثیری در روند یک سهم دارد، همراه ما در سهام بین باشید.
افزایش سرمایه چیست؟ افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی فرآیندی است که طی آن شرکت‌ها منابع مورد نیاز خود را از روش‌های مختلفی چون انتشار سهام یا اوراق جدید تامین می‌کنند. این افزایش سرمایه‌ها معمولا به اهداف توسعه ای شرکت‌ها کمک فراوانی میکند و آنها را از وام‌های بانکی بی نیاز میکند. این نقدینگی‌ها معمولا از منابع مختلفی تامین میشوند که در این مقاله به تفضیل در مورد هر کدام توضیح خواهیم داد.
در ادامه به بررسی مفهوم افزایش سرمایه، روش‌های افزایش سرمایه، مراحل، مزایا و معایب هرکدام میپردازیم.
افزایش سرمایه چیست؟
افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی فرآیندی است که در آن شرکت‌ها منابع مورد نیاز خود را از طریق انتشار سهام جدید تامین می‌کنند. معمولا این افزایش سرمایه با هدف تامین منابع مالی جدید برای گسترش فعالیت‌های شرکت از جمله افزایش ظرفیت تولید، نوسازی ماشین آلات و راه اندازی طرح‌های توسعه ای و یا اصلاح ساختار سرمایه شرکت انجام میگیرد.
هرگونه تغییر در سرمایه شرکت منحصرا در صلاحیت مجمع عمومی فوق العاده است. این مجمع با رای دو سوم سهامداران اعتبار خواهد داشت. پس از افزایش سرمایه تغییراتی در سازوکار مالی شرکت روی میدهد، به گونه ای که قیمت سهام بر اساس شرایط موجود و انواع روش‌های افزایش سرمایه تغییر میکند. در این فرآیند محل تامین مالی اهمیت دارد.
انواع روش‌های افزایش سرمایه
افزایش سرمایه بر اساس محل تامین منابع مالی به 4 نوع مختلف تقسیم میشوند.
افزایش سرمایه از محل سود انباشته
در این روش افزایش سرمایه از محل سودهای پرداخت نشده سال‌های قبل تامین میشود. در واقع سالانه بخشی از سود سالانه شرکت‌ها در حساب سود انباشته آنها ذخیره میشود و در زمان مناسب تحت عنوان افزایش سرمایه و با انتشار سهام جدید به حساب شرکت منتقل میگردد. در این روش عملا نقدینگی جدیدی وارد شرکت نمی شود و تنها سود سال‌های گذشته که بین سهامداران تقسیم نشده بود، برای جبران و احیا مخارج سرمایه گذاری‌های جدید به کار گرفته میشود. این اوراق جدید به نسبت دارایی‌های سهامداران، بین آنها تقسیم میشود.
در این روش افزایش سرمایه، سهامداران برای اوراق جدید هزینه ای پرداخت نمی کنند، به همین دلیل به آنها سهام جایزه گفته میشود. این سهام به همه سهامداران تعلق میگیرد، اما میزان مالکیت سهامداران تغییری نمی کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد میشود تعداد سهام سهامداران نیز افزایش پیدا میکند و به همان نسبت که تعداد سهام زیاد میشود قیمت سهام نیز کاهش مییابد. فرمول محاسبه قیمت سهام بعد از بازگشایی به صورت زیر است:
فرآیند
- بدون نشر حق تقدم
- تقسیم بین سهامداران به نسبت تعداد سهامشان
- ثابت بودن مالکیت سهامداران
- شرایط مورد استفاده
- ذخیره بخشی از سود سالیان گذشته
- نیاز به گردش منابع مالی جدید در شرکت
مزایا
- سرعت بخشیدن به طرح‌های توسعه ای
- افزایش ارزش اسمی شرکت
- کمک به بهبود سودآوری
- عدم نیاز به پرداخت ارزش اسمی سهام
- استفاده از سودهای انباشته سال‌های اخیر در چرخه فعالیت شرکت
- بهترین نوع افزایش سرمایه از نگاه سهامداران به دلیل عدم دریافت هزینه از خود سهامدار
معایب
- عدم ورود نقدینگی از خارج شرکت
- این روش تنها برای شرکت‌هایی قابل استفاده است که سود اندوخته قابل توجهی دارند.
- در صورتی که افزایش سرمایه این روش بیش از 100 درصد باشد، حداقل به مدت دو ماه سهم قفل خواهد بود.
نکات مهم
- اگر بعد از تشکیل مجمع افزایش سرمایه قصد فروش سهام خود را دارید، حداقل یک سهام را نگه دارید تا در زمان افزایش سرمایه، سهام جایزه به حساب شما افزوده شود.
- درصورت فروش کامل سهام بعد از مجمع، ممکن است سهام جایزه در پرتفوی شما قابل رویت نباشد، که در اینصورت باید به درگاه یکپارچه "ذینفعان بازار سرمایه" مراجعه کنید و از اضافه شدن سهام جایزه اطمینان حاصل کنید.
- در سامانه "ذینفعان بازار سرمایه"، سهام جایزه با اضافه شدن حرف "ج" در انتهای نماد مشخص میشود. سپس شما می‌‌توانید در کارگزاری خود اقدام به ثبت تغییر کارگزار ناظر کنید تا سهام جایزه به حساب شما افزوده شود.
مثال
فرض کنید قیمت هر سهم یک شرکت در بازار بورس 4,000 ریال است و این شرکت از محل سود انباشته 60 درصد افزایش سرمایه میدهد. در این روش، با افزایش سرمایه قیمت هر سهم کاهش مییابد اما از طرف دیگر به میزان درصد افزایش سرمایه به تعداد سهام هر سرمایه‌گذاری هم اضافه خواهد شد. در این مثال، اگر شخصی قبل از افزایش سرمایه، 1,000 سهم 4,000 ریالی داشته باشد، هم اکنون با افزایش ۶۰ درصدی سرمایه شرکت، تعداد سهام او هم ۶۰ درصد بیشتر میشود. یعنی 1600 سهم 2500 ریالی خواهد داشت. به عبارت بهتر، آن 600 سهام جدید، سهام جایزه او هستند. در ادامه مقاله افزایش سرمایه چیست به بررسی روش‌های دیگر افزایش سرمایه میپردازیم.
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت
هر شرکتی در بازه‌های زمانی مختلف اقدام به خرید دارایی‌هایی از جنس ابزارآلات، ماشین آلات، انواع خودرو و تجهیزات میکند. قیمت خرید تمام این دارایی‌ها در ترازنامه شرکت ثبت میگردد و درصورت تغییر قیمت این دارایی‌ها تحت تاثیر نوسانات ارز، نرخ تورم، استهلاک و غیره، شرکت می‌‌تواند از محل افزایش قیمت روز این دارایی‌ها، افزایش سرمایه دهد. به این روش افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت گفته میشود.
این مساله در شرایط تورمی تاثیر خود را بیشتر نشان میدهد. دارایی‌هایی مانند زمین، ساختمان، ماشین آلات و غیره باید هر 3 الی 5 سال مورد تجدید ارزیابی قرار بگیرند و متناسب با افزایش سرمایه از این محل، به سهامداران سهام جایزه تعلق بگیرد. در این روش نقدینگی وارد شرکت نمی شود و ارزش ذاتی شرکت نیز تغییری نمی کند. تنها ارزش روز دارایی‌ها مشخص میگردد. فرمول محاسبه قیمت در این روش مشابه افزایش سرمایه از محل سود انباشته می‌‌باشد.
فرآیند
- زمانی که شاهد افزایش قیمت کالا و خدمات هستیم.
- منتسب کردن ارزش‌های جدید به دارایی‌های شرکت
- شرایط مورد استفاده
- زمانی که شاهد افزایش قیمت کالا و خدمات هستیم.
- وجود اختلاف شدید میان سرمایه گذاری‌های بلندمدت جدید و بهای تمام شده دارایی‌های ثابت
مزایا
- نظم دادن به صورت‌های مالی
- به روز شدن ارزش دارایی‌ها
- افزایش قدرت دریافت وام و اعتبار
- مزیت برای سهامدار چراکه در این روش هیچ وجهی از طرف سهامدار پرداخت نمی شود.
- کاهش قیمت سهام که باعث افزایش جذابیت آن در معاملات میشود.
معایب
- عدم تغییر در ارزش ذاتی دارایی‌ها
- عدم ورود نقدینگی به شرکت
- امکان ایجاد زیان انباشته برای شرکت در بلندمدت
- احتمال افت سوددهی شرکت در دوره‌های مالی بعدی (چراکه هزینه استهلاک با توجه به افزایش ارزش دارایی‌ها بیشتر میشود)
مثال
فرض کنید قیمت هر سهم شرکت "ب" برابر با 9000 ریال است و این شرکت از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها، افزایش سرمایه‌ای 125 درصدی خواهد داشت. فرمول محاسبه قیمت جدید هر سهم مطابق فرمول افزایش سرمایه از محل سودانباشته است:
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده
در ادامه مقاله افزایش سرمایه چیست به بررسی افزایش سرمایه از محل آورده نقدی میپردازیم. در این روش شرکت از سهامداران درخواست میکند تا مبلغ جدیدی برای افزایش دادن سرمایه به شرکت تزریق کنند و با اینکار حق بهره مندی از حق تقدم را برای خود حفظ کنند. به اینصورت که اوراقی تحت عنوان حق تقدم سهم در اختیار سهامداران قرار میگیرد.
اما حق تقدم چیست؟ در واقع در روش افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده، سهام جایزه به سهامداران تعلق نمی گیرد. بلکه اوراقی تحت عنوان حق تقدم منتشر میشود. تعداد این اوراق با توجه به درصد افزایش سرمایه و درصد مالکیت سهامداران مشخص میگردد. نماد حق تقدم از اضافه شدن حرف "ح" به انتهای نماد اصلی مشخص میشود. برای مثال اگر شرکتی قصد داشته باشد 100 درصد افزایش سرمایه بدهد، به تعداد سهام هر سهامدار به او حق تقدم تخصیص مییابد. که سهامدار می‌‌تواند حق تقدم را به سهام تبدیل کند.
اما قبل از هرچیزی در مدت مجاز پذیره نویسی سهامدار باید یکی از دو اقدام زیر را انجام دهد:
1. پرداخت قیمت سهام
در این حالت سهامدار باید مبلغی را به شرکت پرداخت کند که این مبلغ یا برابر با ارزش اسمی سهام است و یا مقداری از آن بیشتر است. معمولا در ایران از سهامدار درخواست میشود تا مطابق مبلغ اسمی 100 تومان به حساب شرکت واریز کند. اما اگر این مبلغ از ارزش اسمی بالاتر باشد، تحت عنوان صرف سهام در قسمت حقوق صاحبان سهم و ترازنامه نشان داده میشود. این مبلغ مازاد را نمی توان به عنوان سود بین سهامداران تقسیم کرد.
2. فروش حق تقدم
اما اگر سهامدار تمایل نداشته باشد که از حق تقدم خود استفاده کند، می‌‌تواند اوراق را به افراد دیگر بفروشد که اینکار از طریق شرکت‌های کارگزاری انجام میشود. خریدار اوراق حق تقدم باید علاوه بر پرداخت مبلغ حق تقدم به فروشنده، مبلغ مطالبه شده توسط شرکت را نیز به حساب شرکت واریز کند. معمولا مهلت استفاده از اوراق حق تقدم 60 روز است که اگر سهامدار در این مهلت برای پذیره نویسی اقدام نکند، شرکت گواهی‌های باقی مانده را در معرض فروش عمومی قرار میدهد.
محاسبه قیمت تئوریک هر سهم بر اساس فرمول زیر است:
فرآیند
- ارائه حق تقدم سهام به سهامداران
- واریز مبلغ ارزش اسمی توسط سهامداران به ازای هر حق تقدم
- تبدیل حق تقدم‌ها به سهام شرکت
- شرایط مورد استفاده
- عدم وجود سود انباشته
- نیاز به منابع مالی جدید از خارج شرکت
مزایا
- تزریق نقدینگی از منابع خارج از شرکت
- سرعت بخشیدن به فرآیند توسعه
- کمک به بهبود سودآوری بلندمدت
معایب
- زمان بر بودن پروسه افزایش سرمایه
- مقاومت سهامداران در واریز ارزش اسمی سهام
- عدم تغییر میزان مالکیت سهامداران
مثال
فرض کنید قیمت هر سهم شرکت "د" برابر با 6000 ریال باشد. این شرکت از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده 150 درصد افزایش سرمایه میدهد و به ازای هر سهم 3000 ریال از سهامداران مطالبه میکند که در حقیقت 1000 ریال قیمت اسمی و 2000 ریال به عنوان صرف سهام خواهد بود. قیمت هر سهم جدید و قیمت حق تقدم این سهم از فرمول زیر قابل محاسبه است:
افزایش سرمایه از محل صرف سهام یا سلب حق تقدم
در روش افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، اگر سهامدار از حق فعلی حق تقدم خود استفاده کند به آن افزایش سرمایه از محل صرف سهام و یا ارزش اسمی گفته میشود. گاهی نیز ممکن است سهامداران حق استفاده از حق تقدم را از خود سلب کنند و آن را به سهامدار جدید واگذار کنند. به این مورد، افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم گفته میشود که در آن از سود صرف سهام واگذار شده به سهامدار جدید، به پرتفوی سهامداران گذشته سهام اضافه میشود.
در واقع افزایش سرمایه از صرف سهام با سلب حق تقدم به این معناست که شرکت قرار است سهام جدیدی را با قیمت بیش از قیمت ارزش اسمی 100 تومان منتشر کند و دراینجا اولویت دیگر سهامداران قبلی نیستند و حق تقدم از آنها گرفته میشود و به سهامدار جدید داده میشود که اینکار از طریق پذیره نویسی انجام میگردد. دراین روش افزایش سرمایه، بخشی از آورده سهامداران که معادل ارزش اسمی است به حساب سرمایه منتقل میشود و مابقی به سه روش زیر استفاده میشود.
- تبدیل مبلغ صرف سهام به سهام جایزه و توزیع آن به سهامداران قبلی
- تقسیم مبلغ صرف سهام به سهامداران قبلی به صورت سود نقدی
- انتقال صرف سهام به حساب اندوخته شرکت
برای محاسبه تعداد سهام اختصاص یافته در روش افزایش سرمایه از محل صرف سهام به سهامداران از فرمول زیر استفاده میشود:
افزایش سرمایه به روش صرف سهام چه تفاوتی با آورده نقدی دارد؟
در روش افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، قیمت حق تقدم با قیمت سهم مابه التفاوت 1000 ریالی دارد. ( به دلیل اینکه ارزش اسمی سهام 1000 ریال است و سهامداران برای تبدیل حق تقدم به سهام باید ارزش اسمی را پرداخت کنند.) این حق تقدم به سهامداران کنونی تعلق میگیرد و در صورت تمایل، آنها می‌‌توانند یا ارزش اسمی سهم را پرداخت کنند و درصد سهام خود را حفظ کنند و یا اینکه حق تقدم خود را در بازار بفروشند.
اما در روش صرف سهام با سلب حق تقدم شرکت با ارزشی بیشتر از ارزش اسمی سهام را در بازار می فروشد و در واقع حق تقدم را به سهامداران جدید میدهد. این اوراق عرضه شده در ابتدا مالک ندارد و ناشر آن خود شرکت است. قیمت آن نیز توسط مجمع و نظر کارشناسان مشخص میگردد.
مزایا
افزایش سودآوری در بلندمدت
امکان ذخیره آورده نقدی در حساب اندوخته شرکت
کاهش نیاز به وام‌های بانکی
فراهم آوردن مبلغ قابل توجه برای توسعه
افزایش سرمایه از طریق منبع مالی باثبات و بدون سررسید
افزایش اعتبار شرکت در بازار
معایب
تعارض با منافع مالی سهامدار
عدم خرید سهام پذیره نویسی شده توسط سهامداران
مثال
فرض کنید شرکتی 500 میلیون سهام ناشی از سلب تقدم را به صورت پذیره نویسی منتشر میکند. در این پذیره نویسی قیمت ثابت برابر با 8000 ریال درنظر گرفته شده است. سرمایه شرکت نیز قبل از افزایش سرمایه برابر با 7000 ریال و تعداد سهام شرکت قبل از افزایش سرمایه 7 میلیارد سهم بوده است. در نتیجه:
درصد افزایش سرمایه شرکت نیز در این روش از فرمول زیر محاسبه میشود:
محاسبه تعداد سهام شرکت بعد از افزایش سرمایه تابع فرمول زیر است:
مبلغ صرف سهام نیز از فرمول زیر بدست می‌‌آید:
کل صرف سهام ایجاد شده نیز برابر با مقدار بدست آمده در زیر است:
تعداد سهام جایزه نیز از فرمول زیر محاسبه میشود:
همچنین تعداد سهام جایزه متعلق به سهامداران قبلی از فرمول زیر قابل محاسبه است:
قیمت تئوریک هر سهم بعد از افزایش سرمایه نیز تابع فرمول زیر است:
میزان کاهش مالکیت سهامداران قبلی در ادامه برآورد شده است:
تغییر در ثروت سهامداران نیز بر اساس فرمول زیر بدست می‌‌آید:
اهمیت افزایش سرمایه چیست؟
افزایش سرمایه فرآیندی است که طی آن شرکت‌ها برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای خود، منابع مالی را افزایش می‌‌دهند. برای تامین مالی این شرکت‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد که از میان آنها می‌‌توان به افزایش سرمایه از محل سود انباشته، تجدید ارزیابی دارایی‌ها، حق تقدم و سلب حق تقدم اشاره کرد. این روش‌های افزایش سرمایه که هر کدام از منابع مختلفی تامین میشوند، اهمیت زیادی در کاهش نیاز شرکت به دریافت وام‌های بانکی دارند. آشنایی با این روش‌ها می‌‌تواند به سهامدار در مورد تصمیم شرکت و یا عدم شرکت در افزایش سرمایه یاری دهد.
