سهام بین
بازار سرمایه یکی از راه‌های سرمایه‌گذاری در ایران محسوب می‌شود که طی سال‌های اخیر فراز و فرودهای متعددی را تجربه کرده است.
بازار سرمایه به عنوان یک مارکت پویا در کشور شناخته شده که هم می‌تواند تورم را در بازارهای موازی تعدیل کند و هم با جذب نقدینگی باعث رونق اقتصادی کشور شود. اما متاسفانه در سال‌های اخیر و با روند نزولی پیاپی، تا حدودی موج بی اعتمادی علیه بازار سهام شکل گرفته و به نوعی به آخرین اولویت مردم برای سرمایه‌گذاری تبدیل شده است. نظرسنجی‌های انجام شده از بین 12 هزار نفر از دانشجویان ایرانی، مبنی براینکه ترجیح می‌دهند پس انداز خود را چگونه مدیریت کنند، نشان می‌دهد بیشتر مردم تمایل به سرمایه‌گذاری در زمین، مسکن، طلا و سکه دارند. موضوعی که با بازدهی این بازارها در سال‌های اخیر تناسب زیادی دارد. البته فراموش نکنیم که روند بازارهای مالی خیلی از اوقات جدای از ذهنیت عمومی بوده و سودهای قابل توجه در زمان‌هایی که هیچ کس انتظارش را نمی‌کشد، نصیب افراد صبور خواهد کرد!
این نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد، 33.3 درصد از مردم تمایل دارند در حوزه زمین و مسکن، 20.7 درصد در طلا و سکه، 15.5 درصد در بانک، 2.8 درصد در دلار و ارز، 2.7 درصد در خودرو، 1.3 درصد در بازار رمزارزها و بازارهای جهانی سرمایه‌گذاری کنند. این درحالیست که تنها 1.3 درصد افراد تمایل به سرمایه‌گذاری در بورس دارند و گزینه‌های مسکن، طلا و دلار اولویت اول هستند. اما چه عواملی باعث تنزل جایگاه بورس در سبد سرمایه گذاری ایرانی ها شده است؟ در ادامه به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
بازدهی بازارهای مالی در سال‌های اخیر
بازدهی 4 دارایی شامل مسکن، سکه امامی، دلار و بورس از ابتدای سال 1400 تاکنون مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، یک متر مربع مسکن در تهران از ابتدای سال 1397 تاکنون 13.8 برابر، از ابتدای 1400 تاکنون 2.6 برابر، از ابتدای 1401 تا به امروز 2.2 برابر و از ابتدای 1402 تاکنون 1.1 برابر شده است. این درحالیست که یک قطعه سکه امامی از ابتدای سال 1397 تاکنون 16.8 برابر رشد داشته است و به تفکیک از سال 1400 تاکنون 2.5 برابر، از ابتدای 1401 تا به امروز 2.3 برابر، و از ابتدای سال 1402 تا به امروز به میزان 0.9 برابر نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است.
بازار دلار و ارز نیز از ابتدای سال 1397 تاکنون 10.2 برابر افزایش داشته که بر اساس آن، از سال 1400 تا به امروز 2.1 برابر، از سال 1401 تا به امروز 1.9 برابر و از سال 1402 تا کنون 0.9 برابر شده است. و اما شاخص کل بورس از سال 1397 تاکنون 21 برابر شده که به تفکیک از سال 1400 تاکنون معادل 1.5 برابر، از ابتدای 1401 تا به امروز 1.5 برابر و از سال ابتدای سال جاری تا به امروز 1 برابر نسبت به سال قبل افزایش داشته است. این یافته‌ها حاکی از آن است که در طولانی مدت بورس از دیگر بازارها بازدهی بیشتری داشته است.
| میزان چند برابر شدن ارزش دارایی‌ها در سال‌های اخیر | از ابتدای 97 تاکنون | از ابتدای 1400 تاکنون | از ابتدای 1401 تاکنون |
|---|---|---|---|
| یک متر مربع مسکن تهران | 13.8 | 2.6 | 2.2 |
| یک قطعه سکه امامی | 16.8 | 2.5 | 2.3 |
| دلار | 10.2 | 2.1 | 1.9 |
| شاخص بورس | 21 | 1.5 | 1.5 |
مقاصد سرمایه‌گذاری گروه‌های مختلف مردم
درادامه به بررسی مقاصد مختلف سرمایه‌گذاری گروه‌های مختلف مردم به تفکیک محل سکونت، میزان هزینه و درآمد خانوار، تحصیلات، سن و جنسیت می‌پردازیم.
مقاصد سرمایه‌گذاری به تفکیک محل سکونت
بر اساس نظر سنجی‌های انجام شده به تفکیک محل زندگی گروه‌های مختلف، 36 درصد از افراد ساکن شهرها و 35.9 درصد از افرادی که در روستا زندگی می‌کنند، تمایل به خرید مسکن و زمین دارند. همچنین 17.9 درصد از ساکنین روستا متقاضی سپرده گذاری در بانک‌ها هستند، اما تنها 15.8 درصد از ساکنین شهر تمایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه دارند. 19.4 درصد از ساکنین روستا تمایل به اشتغال زایی و کارآفرینی دارند و 15.8 درصد از افرادی که در شهر سکونت دارند ترجیح می‌دهند اشتغال زایی کنند. افراد ساکن شهر 4 درصد بیشتر تمایل به خرید دلار و ارز دارند.
مقاصد سرمایه‌گذاری به تفکیک هزینه سرانه هر فرد خانوار در ماه
بر اساس سرانه هزینه هر فرد در خانوار، 38.5 درصد از خوانواده‌هایی که بیشتر از 4 میلیون تومان در ماه هزینه به ازای هر فرد دارند، تمایل به خرید زمین و مسکن دارند. این درحالیست که هرچه درآمد افراد کم‌تر می‌شود، تمایل به پس از انداز در بانک افزایش می‌یابد. چراکه 20.9 درصد از افراد با 2 میلیون هزینه سرانه هر فرد در خانوار تمایل به سپرده گذاری در بانک دارند، اما این مقدار در افراد با درآمد بالاتر تا 13 درصد کاهش می‌یابد.
مقاصد سرمایه‌گذاری به تفکیک میزان تحصیلات
نظرسنجی‌های انجام شده بر اساس میزان تحصیلات گروه‌های مختلف نشان می‌دهد که افراد با تحصیلات کم‌تر از دیپلم (26 درصد) تمایل دارند تا پول خود را در بانک پس انداز کنند. در مقابل افراد با تحصیلات دانشگاهی (25.1 درصد) بیشتر تمایل به خرید طلا و سکه دارند. اما همچنان بازار مسکن در این گروه صدرنشین است و بیش از 30 درصد افراد تمایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه دارند.
مقاصد سرمایه‌گذاری به تفکیک سن
گروه سنی بالاتر از 50 سال بیشتر از دیگران تمایل دارند تا پول خود را در بانک پس انداز کنند. اما جوانان بین 30 تا 49 ساله (40.1 درصد) در مقایسه با سایر گروه‌ها ترجیح می‌دهند زمین و مسکن خریداری کنند. اما جایگاه بورس در سبد سرمایه گذاری ایرانیها در گروه‌های مختلف با وجود بازدهی مناسب در طولانی مدت بسیار ناچیز است.
مقاصد سرمایه‌گذاری به تفکیک جنسیت
تمایل مردان به خرید مسکن معادل 39.9 درصد است و این درحالیست که تمایل زنان به خرید مسکن 32.1 درصد است. به گونه‌ای که در میان این سرمایه‌گذاری‌ها، زنان بیشتر تمایل دارند تا پول خود را طلا یا سکه بخرند و یا در بانک پس انداز کنند اما در مقابل مردان تمایل دارند تا در زمین و مسکن سرمایه‌گذاری کنند.
جایگاه بورس در سبد سرمایه‌گذاری ایرانیها
در طی 5 سال اخیر (منتهی به خرداد 1402) شاخص کل بورس به میزان 1898 درصد افزایش داشته، این درحالیست که سکه طلا معادل 928 درصد و دلار 551 درصد با رشد همراه بوده است. با توجه به این داده‌ها می‌توان نتیجه گرفت که بازدهی بورس در بلندمدت از دیگر بازارهای مالی بیشتر بوده است. این درحالیست که در تاریخ 5 آذر 1402 شاهد خروج 65 میلیارد تومان نقدینگی از بازار سهام بودیم و تنها 1.3 درصد افراد در نظرسنجی‌های اخیر اظهار کردند که تمایل به سرمایه‌گذاری در بورس دارند.
افزایش خروج پول حقیقی از بازار سرمایه، ریزش معاملات خرد بازار سهام و افزایش صف‌های فروش همه و همه نشان از کاهش اعتماد مردم به این بازار است. اما چرا بورس در سبد سرمایه‌گذاری مردم جایگاه کم رنگی دارد؟ چرا تنها 1.3 درصد افراد ترجیح می‌دهند پول خود را در این بازار سرمایه‌گذاری کنند؟
علل کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه بورس
چند سالی است که تورم بالای 40 درصد برخلاف اینکه باعث رونق بازار سرمایه شود، آن را در گردابی از بی اعتمادی فرو برده که حتی بازدهی بالا و سیاست‌های دولت نتوانسته نقدینگی را به این سمت بکشاند. خاطره بد سال 99 و دعوت دولت به بورس و سقوط پس از آن هنوز در یاد سرمایه‌گذاران باقی مانده که دست صاحبان سرمایه برای ورود به آن می‌لرزد. همچنین ریسک‌های خارجی تحمیلی بر شدت این عوامل دامن زدند و موجب کاهش نقدینگی و افزایش ضررهای روزافزون شدند. بنابراین در سال‌های اخیر، افراد تمایل بیشتری برای سرمایه‌گذاری در حوزه مسکن، طلا و دلار نشان دادند.
سیاست‌های خارجی
یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش جایگاه بورس در سبد سرمایه گذاری ایرانیها سیاست‌های خارجی، اعمال تحریم‌های اقتصادی، عدم بازگشت به برجام، تحولات و جنگ‌های منطقه‌ای است. به گونه‌ای که جنگ اخیر میان حماس و اسرائیل باعث رکود و ضرر بسیاری از سهام در بورس شد. در هفته سوم مهر 1402 و در پی آغاز جنگ، شاخص کل با کاهش 2.4 درصدی مواجه شد.
پایان رفاقت بورس و تورم
یافته‌ها نشان می‌دهد که تا قبل از مرداد 1399 همبستگی میان سهام و نرخ تورم وجود داشت. اما بعد از این تاریخ و آغاز ریزش تاریخی بورس، این همبستگی تا به امروز از بین رفته است. به گونه‌ای که آمار تورم نقطه به نقطه در مرداد 1399 معادل 30.4 درصد بود و شاخص کل بازار بورس در محدوده 1 میلیون و 900 هزار واحدی قرار داشت. اما با وجود تورم 52 درصدی در مرداد 1401، شاخص بازار از محدوده 1 میلیون و 400 هزار واحدی بالاتر نرفت.
قیمت گذاری‌های دستوری
تاثیر سیاست گذاری‌های غلط دولت در صنایع مختلفی چون پتروشیمی و خودرو تاثیر مستقیمی بر رونق بورس گذاشته است. به گونه‌ای که افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و قیمت گذاری‌های دستوری خودرو، سهام این دو صنعت را متضرر کرده و باعث افزایش خروج نقدینگی از این بازارها شده است. همچنین، این موضوع که دولت می‌تواند یک شبه تصمیماتی برای اقتصاد کشور اخذ کند، یک تهدید جدی برای بازار درنظر گرفته شد و بسیاری از سهامداران خرد اعم از حقیقی و حقوقی از بازار خارج شدند.
سیاست‌های ارزی و گمرکی
براساس داده‌های بدست آمده، حدود 80 درصد از شرکت‌های بورسی تحت تاثیر سیاست‌های ارزی و گمرکی دولت هستند. چراکه عمده این شرکت‌ها صادرکننده مواد اولیه و خام هستند و سیاست‌های ارزی بر فروش این شرکت‌ها تاثیر مستقیم می‌گذارد. درصورت ضرر این شرکت‌ها، سهام آن‌ها نیز با کاهش مواجه می‌شود و صف‌های فروش طولانی‌تر می‌شود.
چند نرخی بودن قیمت ارز
چند نرخی بودن نرخ ارز یکی از عواملی است که باعث خروج نقدینگی از بازار بورس شده است. چراکه بازار چندنرخی مستعد فساد است و فساد به معنای انتقال بخش شفاف اقتصاد به بخش تاریک و غیر شفاف بازار خواهد بود. بازاری که شفاف نباشد اعتباری ندارد و مردم اعتماد خود را به آن از دست می‌دهند.
چشم انداز بورس در سه ماهه پایانی سال
تنزل جایگاه بورس در سبد سرمایه گذاری ایرانی ها باعث شده تا دولت برنامه‌ای جهت رفع مشکلات سرمایه‌گذاری در این بازار ارایه دهد. در این راستا ایجاد سبدهای سرمایه‌گذاری متنوع برای افراد با ریسک پذیری متفاوت، ایجاد بیمه برای سرمایه‌گذاران و تثبیت نرخ خوراک پتروشیمی‌ها از جمله اقدامات مهم دولت در سال جاری بوده است.
مجموع شرکت‌های بورس و فرابورس که 2 سال پیش 700 همت سود داده بودند، امسال 900 همت سود دادند. بنابراین می‌توان گفت شرکت‌های بورسی ارزندگی بالایی دارند، اما ریشه تمام مشکلات به کاهش اعتبار و بی اعتمادی مردم نسبت به این بازار برمی‌گردد. اما پیش بینی می‌شود شاخص بورس تا انتهای سال به 3 الی 3.5 واحد برسد.
کاهش اعتماد مردم به بورس
نیمه دوم سال 1402 برای سهامداران چندان خوب شروع نشد و شاهد کاهش شاخص کل بورس بودیم. تمامی عوامل مانند سیاست‌های داخلی و خارجی دست به دست هم دادند تا مردم دیگر به بورس اعتماد نداشته باشند و شاهد کاهش جایگاه بورس در سبد سرمایه گذاری ایرانی ها بودیم. حتی اقدامات دولت مبنی بر ایجاد سبدهای سرمایه‌گذاری مختلف مانند درآمد ثابت و یا ایجاد بیمه‌های بورسی نتوانسته تغییری در این حوزه ایجاد کند. افراد در سنین و یا سطح تحصیلات مختلف ترجیح می‌دهند تا پول خود را در زمینه‌های مسکن، طلا و دلار سرمایه‌گذاری کنند تا با ریسک کم‌تری به سود دست یابند.
