سهام بین
اوراق مشارکت، یک نوع اوراق بهادار با ماهیت بدهی (قرضه) است که با مجوز بانک مرکزی و به منظور تامین مالی پروژه‌ها با سود و سر رسید مشخص عرضه می‌شود.
این اوراق به دو صورت بانام و یا بی‌نام منتشر می‌شوند و دارای سود، قیمت و سررسید مشخص هستند. از ویژگی‌های بهترین اوراق مشارکت می‌توان به ریسک پایین، بازدهی بیشتر از نرخ بانکی و سود تضمین شده اشاره کرد. بنابراین افرادی که به دنبال سرمایه‌گذاری با ریسک پایین و سود مناسب هستند، می‌توانند در این طرح‌ها شرکت کنند و ضمن مشارکت در طرح‌های توسعه‌ای کشور، از سود تضمین شده آن نیز بهره ببرند.
در ادامه به معرفی اوراق مشارکت، ویژگی‌ها، ارکان و انواع آنها، میزان سود، نحوه خرید و فروش، تفاوت آن با دیگر روش‌های سرمایه‌گذاری و مزایا و معایب سرمایه‌گذاری می‌پردازیم.
اوراق مشارکت بورس چیست؟
اوراق مشارکت، یک نوع اوراق بهادار با ماهیت بدهی (قرضه) است که با مجوز بانک مرکزی به منظور تامین مالی پروژه‌ها با سود و سر رسید مشخص منتشر می‌شود. در واقع شرکت‌ها، شهرداری‌ها و یا موسسات دولتی و غیردولتی برای تامین منابع مالی طرح‌های عمرانی یا تهیه مواد اولیه واحدهای تولیدی خود این اوراق را از طریق عرضه عمومی واگذار می‌کنند. بخشی از این اوراق در بازار بورس و فرابورس و بخش دیگر توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود.
به بیان ساده‌تر، سرمایه گذاران با خرید این اوراق، سرمایه خود را در اختیار بخش دولتی یا شرکت‌ها قرار می‌دهند تا این نهادها بتوانند بخشی از منابع مالی مورد نیاز خود را برای تکمیل پروژه‌های عمرانی تامین کنند. در عوض، خریداران اوراق سود تضمین شده ای را در زمان مشخص دریافت می‌کنند. دراین شرایط، اوراق مشارکت توسط بانک یا سازمان بورس، با قیمت اسمی مشخص و پرداخت سودهای دوره ای دراختیار عموم قرار می‌گیرد.
برای مثال فرض کنید دولت برای توسعه یک میدان گازی به 20,000 میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد و پیش بینی می‌شود این طرح تا 5 سال آینده به سوددهی برسد. در این شرایط دولت اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کند و تضمین می‌کند که تا 5 سال دیگر هم اصل وام و هم سود تعیین شده را از محل درآمد این میدان گازی به خریداران اوراق مشارکت پرداخت کند. بنابراین این اوراق با تاریخ سررسید 5 ساله و با قیمت اسمی مشخص منتشر می‌شود.
ویژگی‌های اوراق مشارکت
بهترین اوراق مشارکت دارای ویژگی‌های زیر است:
قیمت اسمی
هر اوراق مشارکت دارای قیمت اسمی است که در آن ارزش هر ورقه از اوراق نشان داده می‌شود. درحال حاضر، قیمت اسمی اوراق معادل 100,000 تومان به ازای هر ورقه است.
تاریخ سررسید
از مهم‌ترین ویژگی‌های هر اوراق مشارکت، تاریخ سررسید آن است که به زمان اتمام سرمایه‌گذاری اشاره دارد. در این زمان اصل اوراق به سرمایه گذار بازگردانده می‌شود.
نرخ سود
در هر اوراق مشارکت باید نرخ سود و تاریخ واریز آن مشخص باشد. این سود به شکل کوپن و در سررسید معین به دارندگان اوراق پرداخت می‌شود. بنابراین اگر سرمایه گذار در اوراق یک ساله با 4 کوپن سرمایه‌گذاری کند، هر 3 ماه یکبار، یک کوپن به عنوان سود دریافت می‌کند.
قیمت فروش
قیمت فروش اوراق مشارکت همچون سهام براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. اما محدوده تعادلی آن با توجه به درصد سود اوراق، زمان سررسید، تعداد کوپن‌ها و نرخ بهره بازار مشخص می‌گردد.
ارکان اوراق مشارکت بورس
اوراق مشارکت ارکانی دارد که در ادامه به معرفی هرکدام می‌پردازیم.
- ناشر: شرکت‌هایی که مجاز به انتشار این اوراق دارند شامل وزارت امور اقتصادی و دارایی، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها، نهادها و موسسات عمومی غیردولتی، موسسه‌های عام المنفعه، شرکت‌های سهامی عام و شرکت‌های تعاونی تولیدی هستند.
- عامل فروش: بانک یا سازمان بورس (نهاد مالی فعال در بازار سرمایه) وظیفه عرضه و فروش اوراق را برعهده دارند.
- ضامن: بانک‌ها و سایر موسسات مالی معتبر و همچنین دولت وظیفه تضمین و تعهد به پرداخت اصل و سود اوراق (به صورت علی الحساب و یا تحقق یافته) را برعهده دارند.
- متعهد پذیره نویسی: اوراق مشارکتی که در مدت پذیره نویسی به فروش نرسد، توسط این متعهد خریداری خواهد شد.
- بازگردان: شخص حقوقی که افزایش نقدشوندگی، تقاضای اوراق مشارکت، تنظیم عرضه و تقاضا و حد دامنه نوسان را تضمین می‌کند.
- عامل پرداخت: در اوراق مشارکت بورسی، وظیفه پرداخت برعهده شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجود است. اما در اوراق مشارکت غیربورسی بانک این وظیفه را برعهده دارد.
- امین: شخص حقوقی که به نمایندگی از سایر سرمایه گذاران به فرآیند انتشار اوراق مشارکت نظارت می‌کند.
انواع اوراق مشارکت
اوراق مشارکت به دو گروه بورسی و غیربورسی تقسیم می‌شود که در ادامه به معرفی هریک خواهیم پرداخت.
اوراق مشارکت بورسی
این نوع اوراق توسط سامانه‌های آنلاین کارگزاری در بازار بورس و فرابورس خرید و فروش می‌شوند. این اوراق به سه زیرمجموعه اوراق مشارکت ساده، اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام و اوراق مشارکت قابل تعویض تقسیم می‌گردد.
اوراق مشارکت ساده
از رایج‌ترین و بهترین اوراق مشارکت می‌توان به این مورد اشاره کرد. در این نوع اوراق، بازپرداخت اصل و سود ورقه‌ها در آن تضمین شده و به صورت با نام فروخته می‌شود. در این نوع اوراق سرمایه گذار می‌تواند آنها را قبل از رسیدن موعد سررسید در بازار ثانویه بفروشد و یا به خود ناشر پس دهد.
اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام
در این نوع اوراق، اگر سوددهی شرکت از سودی ه در سررسید مشخص شده بیشتر شود، خریدار می‌تواند اوراق خود را به سهام تبدیل کند و در توسعه آن شریک شود.
اوراق مشارکت قابل تعویض
این نوع اوراق را می‌توان با سهام دیگر شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تعویض کرد. درواقع در تاریخ سررسید، به جای پرداخت اصل و سود اوراق، سهام شرکت‌های دیگر در اختیار سرمایه گذاران قرار می‌گیرد. استفاده از نوع دوم و سوم رایج نیست.
اوراق مشارکت غیربورسی
این اوراق صرفا با تایید بانک مرکزی و توسط بانک عامل میان سهامداران توزیع و به فروش می‌رسد.
سود اوراق مشارکت
سود اوراق مشارکت معمولا مانند بانک به صورت درصدی در زمان سررسید مشخص می‌شود و البته مقداری از سود بانکی بیشتر است. چراکه در اینصورت است که سرمایه گذاران تمایل پیدا می‌کنند تا در آنها سرمایه‌گذاری کنند. سود این اوراق ممکن است متغیر باشد و توسط بانک مرکزی و یا سازمان بورس اعلام می‌شود. نحوه سوددهی به دو صورت علی الحساب و یا قطعی است.
سود علی الحساب
سود علی الحساب در زمان انتشار اوراق مشخص می‌شود و در سررسیدهای معین به حساب سرمایه گذاران واریز می‌گردد.
سود قطعی
سود قطعی در زمان سررسید توسط ناشر محاسبه و به حساب سرمایه گذاران واریز می‌شود.
نکته: اگر سود قطعی از سود علی الحساب بیشتر باشد، لازم است مابه التفاوت آن به دارندگان اوراق پرداخت گردد. اما اگر سود قطعی از سود علی الحساب کمتر باشد، مابه التفاوت توسط ضامن اوراق پرداخت می‌شود تا سرمایه گذاران زیان نکنند.
خرید و فروش اوراق مشارکت چگونه انجام می‌شود؟
برای خرید اوراق بورسی باید کد بورسی داشته باشید و از طریق سامانه آنلاین کارگزاری‌ها اقدام به خرید این اوراق کنند. اما اگر اوراق در بازار پایه فرابورس منتشر شود، سفارش آن باید از طریق سامانه اینترنتی ثبت شود. سود اعلامی نیز در زمان‌های سررسید مستقیما به حساب اعلامی توسط سرمایه گذار واریز می‌شود. درصورتی که سرمایه گذار قبل از دوره سررسید اقدام به فروش اوراق کند، خریدار باید اصل و سود اوراق را از تاریخ پرداخت آخرین سود تا لحظه خرید را پرداخت کند. در این شرایط درصد سود اوراق بورسی کاهش پیدا نخواهد کرد.
جهت خرید اوراق مشارکت غیربورسی نیز باید فرد با در دست داشتن مدارک شناسایی به بانک عامل مراجعه کند. سود اوراق نیز از طریق بانک پرداخت می‌شود. درصورتی که سرمایه گذار بخواهد پیش از سررسید اوراق خود را بفروشد باید به بانک مراجعه کند که در این حالت مقداری از سود کاهش می‌یابد که از سودهای دریافتی سرمایه گذار کسر می‌گردد. در زمان دریافت سود نیز شخص باید با در دست داشتن برگه‌های دریافت سود و اصل اوراق به بانک مراجعه و سود خود را دریافت نماید. درحال حاضر خرید و فروش این اوراق بدون مالیات می‌باشد، اما کارمزد خرید و فروش این اوراق حدود 007 درصد است.
تفاوت سهام و اوراق قرضه با اوراق مشارکت
تفاوت سهام و اوراق مشارکت به نوع مالکیت آنها نسبت به دارایی برمی‌گردد. در خرید سهام، فرد مالک بخشی از شرکت می‌شود و در سود و زیان آن شریک است. اما اوراق مشارکت با هدف تامین مالی برای پروژه‌ها و طرح‌ها منشر می‌شوند. میزان سوددهی اوراق مشارکت مشخص و محدود است. اما سوددهی سهام نامشخص و درصورت تسلط به تحلیل‌های تکنیکال و بنیادی، بسیار بیشتر از اوراق است.
تفاوت اوراق قرضه و مشارکت به ماهیت پروژه یا موضوع انتشار مربوط می‌شود. الیته اوراق قرضه به دلیل مشکلات فقهی در ایران وجود ندارد و به جای آن از اوراق بدهی استفاده می‌شود. اوراق مشارکت نیز خود زیرمجموعه ای از اوراق بدهی است که با هدف تامین مالی پروژه‌ها منتشر می‌شود.
مزایا و معایب اوراق مشارکت
مزایا
- ریسک پایین
- پرداخت سود قطعی
- معاف از مالیات
- تضمین سود و اصل مبلغ
- قابلیت معامله در بازار بورس
معایب
- بازدهی پایین
- دارای سررسید مشخص و محدود
- احتمال کاهش ارزش سرمایه نسبت به تورم
نکات مهمی که قبل از سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت باید بدانید!
- معمولا سود اوراق مشارکت بورس تابعی از سود بانکی بوده و بازدهی سالیانه آنها معمولا 3 تا 6 درصد بیشتر از بازدهی یک ساله بانک‌هاست.
- سررسید پرداخت سود این اوراق معمولا یک ماهه یا سه ماهه است و هرچه دوره‌های پرداخت بیشتر باشد، خریدار تمایل بیشتری برای سرمایه‌گذاری در این اوراق دارد.
- گاهی شرکت‌ها به دلیل کمبود نقدینگی و یا رقابت برای جذب منابع، علاوه بر سود اعلامی، سود 3 درصدی را برای مدت یک سال روی تابلو معاملاتی تضمین می‌کنند.
- سود حاصل از خرید و فروش این اوراق بدون مالیات و دارای کارمزد پایین است.
- هر ورقه از این اوراق نشان دهنده قدرالسهم آن در پروژه سرمایه‌گذاری است.
- نماد هرکدام از این اوراق سه روز قبل از پرداخت سود علی الحساب متوقف و روز بعد از پرداخت سود، بازگشایی می‌شود.
- سود خریدار مستقیما به حساب اعلامی سرمایه گذار واریز می‌شود.
- چنانچه سرمایه گذار قبل از تاریخ سررسید اقدام به فروش اوراق کند، خریدار باید مبلغ اسمی و سود از ابتدای دوره تا آن زمان را به فروشنده پرداخت کند.
- تمامی اوراق نقدشوندگی بالایی دارند و بازگردان موظف است تمامی سفارش‌های فروش را در همان روز خریداری کند.
- با خرید اوراق مشارکت رابطه وکیل و موکل میان سرمایه گذار و شرکت ایجاد می‌شود. درواقع شرکت یا دولت به وکالت از سرمایه گذار می‌تواند وجوه حاصل از بهترین اوراق مشارکت را برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها صرف نماید.
- این اوراق به عنوان وثیقه در قراردادهای معاملاتی میان وزارت خانه‌ها، شرکت‌های دولتی و موسسات پذیرفته می‌شود.
- اوراق مشارکت بی‌نام مانند اسکناس است و فردی که آن را دراختیار دارد، مالک آن شناخته می‌شود. به همین جهت در حفظ و نگهداری از آن باید نهایت دقت را داشت.
- درصورت فروش اوراق بورسی قبل از سررسید، اوراق مانند سهام به قیمت روز فروخته می‌شود و سود دارنده به دلیل تسویه زودتر کاهش نمی یابد.
- قیمت تعادلی معامله اوراق مشارکت به تاریخ سررسید، نرخ اوراق بهادار، تعداد کوپن‌های سالانه و نرخ بهره بازار بستگی دارد.
