تأثیر تنش های اسرائیل و ایران بر بازار انرژی و چشم انداز اقتصاد جهانی

در روزهای اخیر دور تازه‌ای از درگیری‌ میان اسرائیل و کشورمان موجب نگرانی‌های جدی در بازارهای مالی و اقتصاد جهانی شده است. این رویدادها نه‌تنها بر قیمت نفت و حامل‌های انرژی تأثیر گذاشته‌اند، بلکه بازارهای بورس، معاملات ارزهای دیجیتال و وضعیت اقتصادی بسیاری از کشورها را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند. در ادامه به بررسی جزئیات این تحولات و پیامدهای احتمالی آن بر اقتصاد، بازار سرمایه خواهیم پرداخت.

افزایش قیمت نفت؛ شوک به بازارهای جهانی

تنش‌های نظامی اخیر میان ایران و اسرائیل، بازارهای نفت را با نوساناتی بی‌سابقه مواجه کرده است. قیمت نفت خام برنت به‌عنوان شاخص بین‌المللی بازار نفت، در روز جمعه یک جهش چشمگیر را تجربه کرد و تا ۷ درصد در یک روز افزایش یافت. هرچند پس از ساعاتی، قیمت‌ها تا حدودی تعدیل شدند و به حدود ۷۵ دلار در هر بشکه بازگشتند، اما نگرانی از تداوم روند افزایشی همچنان وجود دارد.

نوسانات قیمت نفت همواره ارتباط مستقیمی با رویدادهای ژئوپلیتیک و شرایط اقتصاد جهانی داشته‌اند. اگرچه قیمت نفت برنت همچنان نسبت به سال گذشته حدود ۱۰ درصد پایین‌تر است و فاصله زیادی تا اوج‌هایی همچون سال ۲۰۲۲ (زمان افزایش قیمت تا نزدیکی ۱۳۰ دلار به دلیل حمله روسیه به اوکراین) دارد، اما فضای عدم قطعیت فعلی می‌تواند قابل توجه باشد.

بازتاب تنش‌های سیاسی بر بازارهای سرمایه و رمزارزها

تنش‌های خاورمیانه همواره بازارهای بورس جهانی، به‌ویژه بورس‌های منطقه‌ای و بازار سهام شرکت‌های انرژی محور را تحت تاثیر قرار داده است. همزمان، نوسانات نرخ ارزهای دیجیتال همچون بیت‌کوین و اتریوم که در سال‌های اخیر جایگاهی ویژه در سرمایه‌گذاری جهانی پیدا کرده‌اند، نیز قابل مشاهده است. اگرچه برخی معامله‌گران رمزارزها چنین دوره‌هایی را فرصتی برای نوسان‌گیری تلقی می‌کنند، اما سرمایه‌گذاران کلان همواره با دقت بیشتری ریسک‌های ژئوپلیتیکی را در سبد دارایی‌های خود لحاظ می‌کنند.

همچنین، نگرانی از کاهش ارزش ریال، نوسانات بورس تهران و تأثیر بر صنایع وابسته به نفت و گاز نیز در فضای اقتصادی ایران مطرح است. ورود نقدینگی جدید به بازارهای جهانی می‌تواند به رشد قیمت دارایی‌های امن نظیر طلا و بیت‌کوین منجر شود.

افزایش قیمت بنزین و اقلام اساسی؛ تأثیر مستقیم انرژی بر مصرف‌کنندگان

با افزایش قیمت جهانی نفت، بخش زیادی از فشار قیمتی به بازار سوخت و متعاقباً به معیشت خانوارها منتقل می‌شود. افزایش قیمت بنزین معمولاً اولین نشانه اثرپذیری بازار داخلی از تحولات جهانی است؛ اما باید توجه داشت که گرانی انرژی حوزه وسیعی از کالاها و خدمات از جمله محصولات کشاورزی، حمل‌ونقل و تولید صنعتی را در بر می‌گیرد.

گران شدن قیمت حامل‌های انرژی هزینه حمل و نقل و استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی را به‌شدت افزایش می‌دهد و سپس آثار آن به صورت دومینووار در قیمت نهایی مواد غذایی، محصولات مصرفی و حتی خدمات وارد می‌شود. با این حال، تأثیر مستقیم و محسوس زمانی رخ خواهد داد که قیمت نفت و گاز برای مدت طولانی در سطح بالا ثابت بماند.

تحلیلگران بازارهای انرژی معتقدند که به‌طور معمول هر افزایش ۱۰ دلاری در قیمت نفت، موجب رشد تقریباً ۷ هزار تومان در هر لیتر بنزین در جایگاه‌های سوخت می‌شود. با این حال باید توجه داشت که قیمت تمام شده سوخت به متغیرهای متعددی از جمله قیمت جهانی، نرخ ارز، سیاست‌های دولت و وضعیت عرضه و تقاضا وابسته است.

بازار گاز، برق و اثرات ثانویه در اقتصاد ایران و جهان

در کنار نفت، بازار جهانی گاز هم به شدت به تحولات سیاسی حساس است. در پی تنش‌های اخیر، قیمت گاز نیز روند صعودی به خود گرفته است. از آنجا که بخش بزرگی از زیرساخت گرمایش و تولید برق در بسیاری کشورها متکی به گاز است، افزایش قیمت گاز می‌تواند قیمت برق مصرفی خانوار و صنایع را نیز افزایش دهد.

در ایران، هرگونه جهش قیمتی در بازار جهانی گاز و نفت، بر بازار سرمایه، شاخص بورس، صنایع پتروشیمی و میزان صادرات غیرنفتی اثرگذار خواهد بود. همچنین، با افزایش قیمت جهانی انرژی، انتظار تورم جدید و کاهش ارزش پول ملی دور از ذهن نخواهد بود. البته تجربه دوره‌های گذشته نشان داده است که اغلب تاثیر این شوک‌ها تدریجی و نه فوری خواهد بود.

آیا بازار با جهش بیشتر قیمت انرژی روبه‌رو خواهد شد؟

ریچارد برونز، رئیس ژئوپلیتیک شرکت اسپکتس، معتقد است باوجود اهمیت بالای وضعیت فعلی، احتمال تکرار بحران‌های بزرگ‌تر پیشین (نظیر ورود ایران به جنگ تمام‌عیار یا بستن کامل تنگه هرمز) فعلاً پایین است. تنگه هرمز که تقریباً یک پنجم نفت جهان از آن عبور می‌کند، همواره نقطه ضعف استراتژیک بازار انرژی جهانی به شمار می‌رود. در صورت هرگونه اختلال معنادار در تردد کشتی‌های نفتکش، احتمال افزایش شدید قیمت نفت و گاز وجود خواهد داشت.

با این حال، کارشناسان معتقدند تا زمانی که بحران ژئوپلیتیک به تعطیلی واقعی مسیرهای مهم صادرات انرژی منتهی نشود، قیمت‌ها فارغ از نوسانات مقطعی، در بلندمدت در سطوح بسیار بالا باقی نخواهد ماند؛ به‌ویژه آن که اکنون کشورهای تولیدکننده‌ای مانند عربستان سعودی و برزیل می‌توانند با افزایش تولید نفت به تعدیل قیمت‌ها کمک کنند.

آثار کلان بر اقتصاد جهانی و اقدامات بانک‌های مرکزی

شدت و گستره اثرات افزایش قیمت انرژی بستگی مستقیم به تداوم و دامنه درگیری اسرائیل و ایران دارد. در سناریوی افزایش بی‌وقفه قیمت نفت، نرخ تورم جهانی به ویژه در اقتصادهای پیشرفته افزایش خواهد یافت و تلاش بانک‌های مرکزی برای کاهش نرخ بهره و کنترل تورم با چالش مواجه می‌شود. شرکت تحلیلگر کپیتال اکونومیکس تخمین زده است که در صورت عبور مجدد قیمت نفت از مرز ۱۰۰ دلار، نرخ تورم یک درصد بالا می‌رود، موضوعی که به طور مستقیم بر سیاست‌های پولی، بازار بورس و ارزش پول ملی تاثیر خواهد گذاشت.

محمد العریان، اقتصاددان برجسته و مشاور شرکت آلیانتس، معتقد است این شوک جدید به نظام اقتصادی جهانی که همچنان تحت رهبری دلار آمریکاست، ثبات را تهدید می‌کند و در کوتاه و بلندمدت آثار منفی بر رشد اقتصادی جهانی خواهد داشت. وی تاکید می‌کند که بازارهای سرمایه و بورس جهانی نیز ممکن است تا مدت‌ها از فضای پرریسک و نااطمینانی فعلی متأثر شوند.

چشم‌انداز کوتاه‌مدت و اثرگذاری رویدادهای سیاسی بر اقتصاد ایران

اما آیا این وضعیت می‌تواند به سرعت فروکش کند؟ دیوید آکسلی، کارشناس موسسه کپیتال اکونومیکس، در این خصوص می‌گوید: "بی‌ثباتی در خاورمیانه چیز تازه‌ای نیست، بازارها بارها با چنین شوک‌هایی مواجه شده‌اند و نمی‌توان احتمال فروکش سریع بحران را منتفی دانست." با این حال سرمایه‌گذاران و فعالان بورس باید در این دوران با احتیاط بیشتری تصمیم‌گیری نمایند و پیگیر اخبار و تجزیه و تحلیل‌های کارشناسی حوزه اقتصاد باشند.

در مجموع، نتیجه نهایی بحران‌ها و تاثیر آن بر قیمت نفت، انرژی و بازارهای مالی بستگی زیادی به میزان گسترش تنش‌ها و واکنش کشورها و حتی ورود بازیگران بین‌المللی همچون آمریکا دارد. بدون تردید تداوم بحران، گریزی از افزایش ریسک و نوسانات اقتصادی نیست.