آلودگی هوا در ۱۴۰۳: جان باختن بیش از ۳۵ هزار نفر و تحمیل ۱۴ میلیارد دلار هزینه بر اقتصاد ایران

خلاصه گزارش و ابعاد بحران

بر اساس پژوهش تازه «مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی»، آلودگی هوا در سال ۱۴۰۳ به‌عنوان دومین عامل مرگ‌ومیر در ایران شناخته شده است. این مطالعه نشان می‌دهد آلودگی هوا جان بیش از ۳۵٬۵۴۰ نفر را گرفته و هزینه‌ای برابر با حدود ۱۴ میلیارد دلار به اقتصاد کشور تحمیل کرده است. چنین باری بر سلامت عمومی و منابع مالی ملی، پیامدهای جدی برای رشد اقتصادی خواهد داشت.

قربانیان خاموش: نقشه بیماری‌ها و مرگ‌ومیر

یافته‌ها حاکی است که آلودگی هوا سهم قابل‌توجهی در مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر دارد. سکته مغزی و سرطان ریه هر کدام با ۱۵ درصد بیشترین نقش را در مرگ‌های منتسب به آلودگی ایفا می‌کنند. پس از آن بیماری ایسکمیک قلبی (IHD) با ۱۴.۶۶ درصد و بیماری‌های مزمن انسداد ریوی (COPD) با حدود ۱۱ درصد قرار دارند. به‌طور کلی بین ۲۳٬۷۶۶ تا ۴۶٬۰۰۰ مرگ منتسب به آلودگی گزارش شده که میانگین آن حدود ۳۵ هزار و ۵۴۰ نفر است؛ یعنی به‌طور متوسط نزدیک به ۱۰۰ نفر در روز به‌خاطر تنفس هوای آلوده جان خود را از دست داده‌اند.

ذرات معلق و PM2.5

مرکز تحقیقاتی تأکید کرده است که ذرات معلق ریز (PM2.5) و سایر آلاینده‌ها عامل اصلی این مرگ‌ومیرها هستند. تماس طولانی‌مدت با ذرات معلق به‌خصوص برای کودکان، سالمندان و بیماران زمینه‌ای پیامدهای جدی‌تری در پی دارد.

اقتصاد در دود: برآورد هزینه‌ها و پیامدها برای بازارها

خسارت ۱۴ میلیارد دلاری برآورد شده شامل هزینه‌های درمان، مرگ زودرس، کاهش بهره‌وری نیروی کار و دیگر پیامدهای اقتصادی است. این مبلغ معادل بخشی از سرمایه‌گذاری‌های لازم برای توسعه زیرساخت‌ها، بهداشت و آموزش است که به‌واسطه آلودگی از چرخه تولید و رفاه حذف شده است. فشارهای هزینه‌ای بر شرکت‌ها و خانوارها می‌تواند در بازار سهام (بورس)، حوزه بیمه و بخش درمان تأثیرگذار باشد و انتظارات سرمایه‌گذاران را در خصوص ریسک‌های زیست‌محیطی افزایش دهد.

تأثیر بر بورس، بازار ارز و رمزارزها

آلودگی هوا می‌تواند به‌طور غیرمستقیم روی بازار سهام اثر بگذارد؛ شرکت‌های مرتبط با انرژی، صنایع آلاینده یا خدمات درمانی ممکن است تغییراتی در سودآوری و هزینه‌های عملیاتی تجربه کنند که روی شاخص‌ها و ارزش بازارشان تأثیر می‌گذارد. در فضای سرمایه‌گذاری، افزایش ریسک‌های زیست‌محیطی ممکن است بخشی از سرمایه را به بازارهای جایگزین از جمله رمزارزها سوق دهد یا بالعکس موجب حرکت سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های سنتی محافظت‌شده در برابر ریسک‌های کلان اقتصادی شود. به هر حال، بررسی اثرات آلودگی هوا بر قیمت‌ها و نوسانات بازارها و شاخص‌های کلان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

توزیع جغرافیایی آلودگی و کیفیت هوا

این گزارش، وضعیت کیفیت هوا را در ۸۳ شهر با جمعیت بیش از ۵۷ میلیون نفر بررسی کرده است. نتایج نشان می‌دهد شهرهای شاهرود و سنندج پاک‌ترین کیفیت هوا را داشته‌اند، در حالی که زابل، ایرانشهر و ریگان در استان سیستان و بلوچستان آلوده‌ترین هوا را تجربه کرده‌اند. این توزیع ناشی از ترکیبی از کانون‌های گرد و غبار، فعالیت‌های صنعتی و تراکم جمعیت است.

روزهـا و شرایط کیفی

در سال ۱۴۰۳ تنها ۱۰ درصد روزها هوای پاک گزارش شده، ۲۱ درصد روزها در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها قرار داشتند و ۶۹ درصد روزها در وضعیت قابل قبول یا «سالم برای گروه‌های حساس» بودند؛ وضعیتی که برای کودکان، سالمندان و بیماران زمینه‌ای همچنان خطرناک است.

پیامدها و راهکارهای سیاستی

کاهش هزینه‌های سلامتی و بازگرداندن سرمایه به فعالیت‌های مولد نیازمند سیاست‌های چندجانبه است: تقویت استانداردهای آلایندگی، سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل پاک، مدیریت منابع آب و خاک برای کاهش گرد و غبار، توسعه زیرساخت‌های پایش کیفیت هوا و افزایش اطلاع‌رسانی عمومی.