بی اعتمادی سهامداران به بورس؛ بررسی دلایل و پیامدهای خروج سرمایه از بازار سرمایه ایران

وضعیت پرنوسان بورس و عوامل شکل‌گیری بی‌اعتمادی

بازار سرمایه ایران در روزها و هفته‌های اخیر با چالش‌های جدی روانی و ساختاری دست به گریبان است. روند معاملات در بورس تهران بار دیگر چهره‌ای پرالتهاب و ناپایدار از خود نشان داده و سرمایه‌گذاران حقیقی، با دلسردی و نگرانی از آینده اقتصادی، تصمیم به خروج تدریجی یا حتی سریع از بازار سرمایه گرفته‌اند. تحلیل کارشناسان اقتصادی و فعالان بازار نشان می‌دهد که علت اصلی شکل‌گیری بی‌اعتمادی و افت شدید شاخص‌کل بورس نه صرفاً تغییرات بنیادی شرکت‌ها یا شرایط تکنیکال نمادها، بلکه تأثیرپذیری مستقیم از اخبار لحظه‌ای، فضای روانی جامعه اقتصادی و ناپایداری در سیاست‌گذاری دولت و نهادهای بالادستی است.

در ابتدای هفته اخیر، شاخص‌کل بورس در محدوده‌ای بیش از سه میلیون واحد قرار داشت. اما تحت تأثیر ابهاماتی همچون رفتار دوگانه حقوقی‌ها و دولت در مورد عرضه سهام خودروسازان، همچنین افزایش شایعات و اخبار غیررسمی درباره توقف یا تعویق واگذاری‌ها، بازار به سرعت حالت هیجانی به خود گرفت و شاهد صفوف فروش و افت‌های چشمگیر شد. علاوه بر این، فضای سیاسی کشور – به ویژه گمانه‌زنی‌ها پیرامون توافق‌های بین‌المللی و تهدیدات سیاسی علیه ایران – منجر به تشدید عکس‌العمل‌های هیجانی میان سرمایه‌گذاران گردید. در این میان، حتی انتشار نامه‌ای محرمانه خطاب به مدیران عامل خودروسازان درباره ابلاغ توقف یا تاخیر در واگذاری­ها، موجی از شایعات و بی‌اعتمادی را به راه انداخت.

پشت پرده ابهام‌آلود عرضه سهام خودروسازان و تأثیر آن بر روان بازار

نگاهی به روند گذشته بازارها نشان می‌دهد که هرگونه تغییر یا خبر در برنامه واگذاری سهام خودروسازان، مستقیماً بر کلیت بورس و حتی بازارهای موازی اثرگذار است. کارشناسان اعتقاد دارند سهام خودرو و صنایع بانکی، سهم بالایی در جهت‌دهی به شاخص بورس دارند و هراس حقیقی سهامداران از ناپایداری تصمیمات دولت پیرامون واگذاری‌ها باعث شده فشار فروش بر این گروه­ها و در نتیجه کل بازار تشدید شود. به باور تحلیلگران بازار رمزارزها، رفتار مشابهی را می‌توان در بازار بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال دید که در آن فضای روانی، اخبار لحظه‌ای و نبود شفافیت نقش کلیدی در تصمیمات خرید و فروش بازی می‌کنند.

رفتار هیجانی حقوقی‌ها و آینده نامطمئن بازار سرمایه

در شرایط کنونی، سرمایه‌گذاران عمدتاً توجه خود را به اخبار فوری، اطلاعیه‌ها و شایعات متمرکز کرده‌اند؛ این روند حتی باعث شد تولیـد صندوق‌های اهرمی و شاخص‌هایی مانند ETF ها زیر سوال برود و شاهـد افت ارزش آن‌ها نسبت به NAV واقعی باشیم. همین شرایط حساسیت‌ها پیرامون تأثیرات بازار ارز و طلا را هم تشدید کرده و موجب شده بسیاری به سمت صندوق‌های طلا، سکه یا دارایی‌های دلاری پناه ببرند.

تجزیه و تحلیل رفتارهای بازار از نگاه کارشناسان بورس

ایمان رئیسی، تحلیلگر بازار سرمایه، با اشاره به شرایط اخیر بورس بیان کرد: «رفتار نوسانی و پرالتهاب بازار طی هفته گذشته کاملاً ملموس بوده است. در برخی روزها صفوف خرید سنگین و در بعضی دیگر صفوف فروش سنگین شکل گرفت. روند کلی بازار در محدوده منفی قرار داشت. عمده این التهابات ناشی از نگرانی فعالان درباره برخوردهای شورای حکام با ایران و فضای تردید پیرامون نتایج مذاکرات بود. هرچند انتشار خبر لغو احتمالی واگذاری سهام خودروسازان نیز نقش مؤثری در تغییر جو روانی بازار داشت و تا حدودی به کاهش هیجان دامن زد.»

وی ادامه داد: «واگذاری سهام خودروسازان یکی از مهم‌ترین پارامترهای تأثیرگذار بر بورس است. واکنش سهامداران نسبت به اخبار این حوزه همواره پرهیجان بوده؛ به‌طوری که حتی نوسان محدود نمادهایی چون خودرو و سایپا بر پرتفوی بسیاری از فعالان اثرگذار است. رفتار هیجانی برخی بازیگران طی این مدت موجب ضرر عده زیادی از سرمایه‌گذاران شد؛ حتی گاهی با آنکه نوسان سهمی مثل خودرو کمتر از نیم درصد بوده، اما صف‌های سنگین خرید و فروش باعث ضرر یا سود محسوس شده است.»

رئیسی توصیه می‌کند در چنین بازار پرآشوبی، سهامداران کمتر اسیر جو هیجانی شوند و با تمرکز بر تحلیل بنیادی و مالی شرکت‌ها، از طریق پایش گزارش‌های مالی و اطلاعیه‌های منتشر شده مانند کدال، تصمیم‌گیری بهینه‌تری داشته باشند.

بورس زیر سایه اخبار سیاسی و نمایشگاه‌های نه‌چندان موثر

ابراهیم سماوی، دیگر تحلیلگر بازار سرمایه، نیز درباره روند شاخص‌کل بورس گفت: «شاخص کل از ابتدای هفته گذشته کارش را بالاتر از سه میلیون واحد آغاز کرد اما در روزهای شنبه و دوشنبه با افت شدید به کانال زیر سه میلیون واحد سقوط کرد. در حالی که انتظار بازگشت بازار در یکشنبه وجود داشت، دوباره بازار از لحاظ روانی آسیب دید و ریزش بیشتری را تجربه کرد. همزمان با این وضعیت، برگزاری نمایشگاه بورس، بانک و بیمه، برخلاف نمایشگاه‌های پیشین که با مشارکت گسترده صورت می‌گرفت، با حضور کم‌رنگ مسؤلین و عموم مردم مواجه شد و چهره بورس بیش از پیش مخدوش گردید.»

سماوی می‌افزاید: «اخبار و تهدیدهای بین‌المللی و سیاسی هم کاملاً مسیر بازار سرمایه را تغییر داده است. تهدیدات رژیم صهیونیستی و سخنان برخی مقامات رسمی علیه ایران بر تشدید روانی بازار اثرگذار بوده و شاخص‌کل را با نوسانات بیشتری مواجه کرده است.»

وی مقایسه‌ای با سایر بازارها، از جمله بازار ارز و دلار، دارد و معتقد است: «در بازار آزاد ارز رفتار هیجانی شبیه بورس دیده نمی‌شود. پول‌هایی که در بورس به شدت در گردش است، معمولاً نگاه کوتاه‌مدت و حساس به اخبار دارند، اما بازار ارز و طلا این میزان از التهاب را نشان نمی‌دهد. بنابراین سرمایه‌گذاران نگران، نقدینگی را یا به سمت سهام برجامی چون بانک و خودروساز، یا به دارایی‌های امن‌تر و صندوق‌های درآمد ثابت هدایت می‌کنند. رشد صندوق‌های طلا و سکه و استقبال از ETF های مبتنی بر ارزهای دیجیتال و دارایی‌های دلاری، شاهدی بر این تغییر نگرش است.»

سماوی در خصوص چشم‌انداز آتی بورس تأکید دارد: «اگر مذاکرات سیاسی به نتیجه برسد، ممکن است بازار اندکی سبز شود، اما از نظر روانی حمایت مهم شاخص سه میلیون واحد شکسته است. محدوده ۲,۹۵۰,۰۰۰ واحد تکنیکال برای بازار اهمیت یافته اما همچنان رویکرد غالب، تحلیل مبتنی بر اخبار و فضای روانی است نه صرفاً عوامل بنیادین.»

بحران اعتماد و نقش صندوق‌ها در بی‌ثباتی سرمایه‌گذاری

حسن حسین‌نیا، از دیگر کارشناسان بازار سرمایه، ضمن بررسی فضای بی‌اعتمادی کنونی، خروج سرمایه حقیقی از بورس را ناشی از تجربه‌های تلخ پیشین و ناتوانی سیاست‌گذار در ایجاد فضای شفاف می‌داند. وی می‌گوید: «اگرچه ریسک‌های سیستماتیک مثل تغییر قوانین، نااطمینانی اقتصادی و سیاسی همیشه بازارها را تحت تأثیر قرار داده، اما اخیراً مهم‌ترین ریسک، همان بی‌اعتمادی و ترس از تکرار ضررهای قبلی شده است.»

او ادامه می‌دهد: «پس از افشای نامه محرمانه مبنی بر توقف عرضه سهام خودرو به خصوصی‌ها و عدم شفاف‌سازی از سوی نهادهای رسمی (مثل سامانه کدال) در رابطه با برنامه و زمان‌بندی عرضه، واقعیات بازار بحرانی شد. تعلل سیاست‌گذار در اعلام نرخ جدید محصولات خودروسازان و نبود نقشه‌راه شفاف برای واگذاری‌ها، عملاً بستر زیان‌سازی و نگرانی بیشتر را فراهم آورده است.»

حسین‌نیا در بخش دیگری به عملکرد ضعیف صندوق‌های اهرمی اشاره داشته و می‌گوید: «حباب منفی و عملکرد تردیدآمیز برخی صندوق‌ها نیز باعث شده نهاد ناظر مورد انتقاد فعالان بازار قرار گیرد. در حالی که در روند مثبت بازار مجوز افزایش واحد سریع صادر می‌شود، در روزهای نزول مدیران صندوق‌ها تمایلی به ابطال یونیت و نزدیک کردن قیمت صندوق به NAV ندارند؛ امری که می‌تواند سرمایه‌گذاران را بیش از پیش به صندوق‌های درآمد ثابت و ETF های ارزی و دارایی‌های دیجیتال جذب کند.»

جمع‌بندی و چشم‌انداز پیش رو

به نظر می‌رسد برای خروج بورس و بازار سرمایه کشور از بحران فعلی بی‌اعتمادی، نیاز به سیاست‌گذاری شفاف، تصمیمات پایدار و ایجاد فضای اطمینان از سوی دولت و نهادهای ناظر وجود دارد. بازگشت آرامش ممکن است تنها با شفاف‌سازی در مورد واگذاری‌ها، تعیین تکلیف صندوق‌های سرمایه‌گذاری، روشن شدن نتیجه مذاکرات بین‌المللی و ارائه نقشه‌راه اقتصاد دیجیتال و رمزارزها میسر شود. در غیر این صورت، ادامه رویکردهای فعلی، بی‌اعتمادی در بازار سهام، هجرت نقدینگی به سمت بازار ارز، طلا و رمز ارز و رشد صندوق‌های درآمد ثابت را تداوم خواهد بخشید – روندی که هم آینده بورس را تحت الشعاع قرار می‌دهد و هم مسیر اقتصاد ایران را با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو می‌سازد.