گزارش بلک راک: شتاب روند دلارزدایی و استراتژی های نوین ذخایر ارزی

گزارش بلک‌راک: دلارزدایی و رویکردهای جدید ذخایر جهانی

در تحولی چشمگیر در عرصه مالی جهانی، شرکت بلک‌راک – بزرگترین مدیر دارایی جهان با تقریباً ۱۲.۵ تریلیون دلار دارایی تحت مدیریت – در گزارش ماه ژوئیه ۲۰۲۵ خود به روند فزاینده فاصله‌گیری از دلار آمریکا اشاره کرده است. پدیده‌ای که به عنوان «دلارزدایی» (De-dollarization) شناخته می‌شود و اکنون در کانون توجه قرار گرفته است؛ چرا که بانک‌های مرکزی در مواجهه با چالش‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی به تنوع‌بخشی ذخایر خود روی آورده‌اند. اگرچه طلا همچنان جایگاه خود را به عنوان دارایی جایگزین اصلی حفظ کرده اما بیتکوین نیز وارد گفتگوهای سطح بالای ذخایر ارزی شده است.

دلارزدایی از تئوری به اجرا می‌رسد

طبق اعلام بلک‌راک، بانک‌های مرکزی بزرگ به طور فزاینده‌ای در حال بازنگری اتکای خود به دلار آمریکا هستند. این تغییر راهبردی عمدتاً ناشی از افزایش تنش‌های جهانی، تداوم تورم و نگرانی‌های تازه نسبت به پایداری مالی ایالات متحده است.

تضعیف دلار طی شش ماه اخیر بیش از ۱۰ درصد بوده است؛ کاهش کم‌سابقه‌ای که بعد از کنار رفتن استاندارد طلا در دهه ۱۹۷۰ دیده نشده بود. این افت سریع ارزش دلار تأثیر مستقیم بر دارایی‌های سنتی و دیجیتال گذاشته و تقاضا برای طلا و ارزهای دیجیتال به‌ویژه بیتکوین را افزایش داده است.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، نیز این روند را تایید کرد و گفت هرچند طرفدار دلار قوی است، اما کاهش ارزش دلار می‌تواند مزیت‌های اقتصادی قابل توجهی ایجاد کند. با ریزش دلار، دارایی‌های دیجیتال مبتنی بر دلار به ویژه برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب‌تر و در دسترس‌تر می‌شوند، که این امر می‌تواند اعتماد به ارزهای فیات را کاهش داده و توجه به گزینه‌های غیرمتمرکز مانند بیتکوین را افزایش دهد.

تقویت ذخایر طلای بانک‌های مرکزی در فضای جدید ذخایر ارزی

تأثیر دلارزدایی در فعالیت بانک‌های مرکزی قابل مشاهده است. تنها در سال ۲۰۲۴، بانک‌های مرکزی بیش از ۱۰۰۰ تن طلا خریداری کردند که بیش از دو برابر متوسط خرید سالانه در یک دهه اخیر است. به این ترتیب، مجموع ذخایر طلای رسمی جهان به حدود ۳۶ هزار تن نزدیک شده است؛ رقمی که نیم قرن اخیر سابقه نداشته است.

در حال حاضر، طلا نزدیک به ۲۰ درصد از مجموع دارایی‌های ذخیره‌ای جهان را تشکیل می‌دهد. سهم دلار آمریکا به حدود ۴۶ درصد کاهش یافته است. سهم یورو ۱۶ درصد و سایر ارزها در مجموع ۱۸ درصد است (بر اساس داده‌های Business Insider).

طلا همچنان پایه اصلی سبد ذخایر به شمار می‌رود و نقش موثر خود را به عنوان پوشش ریسک در برابر تورم و بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی حفظ کرده است. با این حال، بلک‌راک به افزایش تعداد اشاره‌ها به بیتکوین (BTC) در مباحثات رسمی درباره آینده ذخایر حاکمیتی اشاره می‌کند.

ویژگی‌هایی همچون غیرمتمرکزبودن، سقف عرضه و استقلال بیتکوین از دولت‌ها سبب شده این دارایی به عنوان یک گزینه راهبردی مطرح شود. هرچند خرید رسمی بیتکوین توسط بانک‌های مرکزی هنوز در حجم بالا رخ نداده، اما جای گرفتن آن در مطالعات سیاست‌گذاری نشانه آغاز عصری نو در مدیریت ذخایر ارزی است.

روندها، خریداران و تحولات بازار ذخایر طلا و رمزارز

خرید طلای بانک‌های مرکزی در اوج تاریخی

خرید بی‌سابقه طلا توسط بانک‌های مرکزی در ابتدای ۲۰۲۵ نیز ادامه یافت و در سه‌ماهه اول، خریدها از ۲۴۴ تن فراتر رفت. صندوق‌های ETF مبتنی بر طلا نیز از این روند منتفع شده و نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار سرمایه جدید جذب کرده‌اند؛ بالاترین میزان ورود سرمایه از سال ۲۰۲۰ تاکنون.

طبق به‌روزرسانی شورای جهانی طلا در ماه مه ۲۰۲۵، بانک‌های مرکزی تنها در همان ماه، ۲۰ تن طلا به خالص ذخایر خود افزودند. کشورهایی چون قزاقستان (۷ تن)، ترکیه و لهستان (هر کدام ۶ تن) پیشتاز این روند بودند. جالب آنکه ۹۵ درصد مدیران ذخایر بانکی پیش‌بینی کرده‌اند ذخایر جهانی طلا در سال آینده نیز افزایش خواهد یافت.

تقریباً نیمی از مدیران حاضر در این نظرسنجی قصد دارند بر ذخایر طلای خود بیفزایند و بیش از ۷۰ درصد انتظار کاهش سهم دلار در پنج سال آتی و جایگزینی آن با طلا، یورو یا رنمینبی چین را دارند.

اقتصادهای نوظهوری مانند آذربایجان، چین و ایران در سال‌های اخیر جزو بزرگ‌ترین خریداران طلا بوده‌اند که عمدتاً با هدف حفاظت از ثروت ملی در برابر تحریم‌ها یا نوسانات ارزی این رویکرد را در پیش گرفته‌اند. در آوریل ۲۰۲۵، قیمت جهانی طلا به رکورد ۳۵۰۰ دلار در هر اونس رسید. به گزارش مؤسسه Metals Focus، ارزش خرید رسمی طلا تا سال جاری حدود ۸۰ میلیارد دلار برآورد شده و با تداوم ابهام‌های ژئوپلیتیکی و مالی احتمال افزایش بیشتر نیز وجود دارد.

بانک مرکزی چین نقش پررنگی ایفا کرده و ذخایر گزارش‌شده خود را از حدود ۲۰۰۰ تن در اواخر ۲۰۲۲ به ۲۲۹۹ تن تا میانه ۲۰۲۵ افزایش داده است. برخی تحلیلگران معتقدند که با در نظر گرفتن واردات و احتمال وجود ذخایر خارج از ترازنامه، رقم واقعی حتی بالاتر است.

موج کنونی خرید طلا در تضاد آشکار با روند فروش خالص دهه ۹۰ میلادی است. از سال ۲۰۲۳، بانک‌های مرکزی نزدیک به یک‌چهارم کل تقاضای جهانی طلا را به خود اختصاص داده‌اند؛ میزان خریدی که حتی از سرمایه‌گذاران ETF پیشی گرفته است. در پنج سال گذشته، بانک‌های مرکزی تقریباً یک هشتم طلای تازه استخراج‌شده جهان را جذب کرده‌اند که گواهی بر تلاش آنها برای تقویت ذخایر است.

ورود بیتکوین به عرصه دارایی‌های ذخیره‌ای

اگرچه جایگاه طلا تثبیت‌شده است، بیتکوین نیز به عنوان مکمل بالقوه ترکیب دارایی‌های ذخیره‌ای دیده می‌شود. رشد بیتکوین در نقش ذخیره ارزش دیجیتال، با پشتوانه عرضه محدود و مقاومت نسبت به کنترل‌های سیاسی، توجه قانون‌گذاران جهان را به خود جلب کرده است.

در ژانویه ۲۰۲۵، بانک ملی چک نخستین مطالعه رسمی درباره نقش بالقوه بیتکوین در ذخایر خود را آغاز کرد و اشاره به امکان اختصاص ۵ درصد از ۱۴۰ میلیارد یورو دارایی‌هایش به بیتکوین داشت. در سوئیس، کمپین‌هایی مردمی خواستار تخصیص ۱ تا ۲ درصد ذخایر بانک ملی سوئیس به بیتکوین شده‌اند.

با این حال، پذیرش رسمی بیتکوین توسط بانک‌های مرکزی هنوز در مراحل ابتدایی است. طبق نظرسنجی Central Banking Publications در سال ۲۰۲۵ که ۹۱ بانک مرکزی و ۷ تریلیون دلار دارایی را پوشش می‌دهد، هیچ‌کدام تاکنون به طور عملی بیتکوین نگهداری نمی‌کنند و فقط ۲ درصد به سرمایه‌گذاری در رمزارز در پنج تا ده سال آینده ابراز تمایل کرده‌اند که نسبت به ۱۶ درصد سال گذشته افت چشمگیری است.

گزارش OMFIF Global Public Investor ۲۰۲۵ نیز این یافته را تایید می‌کند و نشان می‌دهد ۹۳ درصد بانکداران مرکزی برنامه‌ای برای افزودن دارایی‌های دیجیتال به سبد خود ندارند.

مهم‌ترین دلایل این تردیدها، نوسانات بالای بیتکوین، نگرانی درباره نقدشوندگی در شرایط بحران، و ابهام در حوزه نگهداری امن و امنیت سایبری است. همچنین، بسیاری از بانک‌های مرکزی بر اساس قوانین یا شیوه‌نامه‌های محتاطانه موظف به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های سنتی و با ثبات هستند.

با این وجود، ورود بیتکوین حتی در سطح گفتگو نشانه‌ای از افزایش توجه نهادی و شاید در آینده پذیرش بیشتر است.

گام‌های رسمی دولت‌ها به سوی ذخایر بیتکوین

اگرچه انتظار نمی‌رود بانک‌های مرکزی در کوتاه‌مدت به صورت گسترده بیتکوین بخرند، برخی دولت‌ها و مقامات محلی در حال بررسی ایجاد ذخایر رسمی بیتکوین هستند. در مارس ۲۰۲۵ دولت آمریکا ذخیره استراتژیک بیتکوین را پایه‌گذاری کرد که حدود ۲۰۰,۰۰۰ بیتکوین توقیفی را در یک حساب خزانه‌داری نگهداری می‌کند. ایالت تگزاس هم ۱۰ میلیون دلار به منظور سرمایه‌گذاری بلندمدت در ذخیره بیتکوین اختصاص داد و وزارت دارایی پاکستان برنامه تشکیل سبد بیتکوین ملی را اعلام کرد.

نمونه شاخص، السالوادور است که اکنون بیش از ۶۰۰۰ بیتکوین نگهداری می‌کند، هرچند هنوز با مذاکرات صندوق بین‌المللی پول روبروست. در بوتان، بیتکوین نزدیک به ۲۸ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد که نشان می‌دهد کشورهایی با منابع انرژی غنی می‌توانند از دارایی‌های دیجیتال برای اهداف راهبردی بهره ببرند.

افزایش ارزش و مشروعیت نهادی بیتکوین

افزایش چشمگیر قیمت بیتکوین در سال ۲۰۲۵ جایگاه آن را در گفتگوهای مالی کلان تثبیت کرد. در ۱۴ ژوئیه، بیتکوین از مرز ۱۲۳,۰۰۰ دلار عبور کرد که نسبت به اواخر ۲۰۲۴ افزایشی ۷۵ درصدی داشت. ورود نهادهای مالی بزرگ – مانند صندوق iShares بلک‌راک با بیش از ۸۰ میلیارد دلار دارایی – نقشی محرک داشت.

جالب اینکه عملکرد ETFهای بیتکوین از موفقیت اولیه ETFهای طلا نیز پیشی گرفته و ادغام دارایی‌های دیجیتال در برنامه‌های سرمایه‌گذاری سازمانی را برجسته‌تر کرده است. تا ۲۶ ژوئیه، بیتکوین حدود ۱۱۸,۰۰۰ دلار معامله شد که نسبت به ماه گذشته رشدی ۱۰ درصدی داشته است.

در کنار این روند، تحولات نظارتی باعث افزایش اطمینان فعالان بازار رمزارز شده است. آمریکا قوانین جدیدی مانند «CLARITY Act» و «GENIUS Act» را تصویب کرد که به تعیین طبقه‌بندی دارایی‌های دیجیتال و شفافیت مقررات بازار کمک می‌کند. همچنین، مقاومت نسبت به راه‌اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی آمریکا جایگاه منحصربه‌فرد بیتکوین را به عنوان دارایی غیرمتمرکز و غیرحاکمیتی تثبیت می‌کند.

طبق برآوردهای مؤسسه VanEck، نوسانات بیتکوین – که همواره چالشی بزرگ بود – در مقایسه با سهام به طور محسوسی کاهش یافته و شایستگی آن را به عنوان ذخیره ارزش قابل اعتماد افزایش داده است. با توجه به بازنگری بانک‌های مرکزی و سرمایه‌گذاران نهادی در ساختار ذخایر، بلوغ و شفافیت قانون‌گذاری در حوزه دارایی‌های دیجیتال روندی است که آینده مدیریت ذخایر ارزی را دگرگون خواهد کرد.

آینده بیتکوین و طلا در ذخایر بانک‌های مرکزی

اگرچه بیتکوین هنوز سهم محدودی در ذخایر بانک‌های مرکزی دارد، رشد نقش آن در سیاست‌گذاری و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری دولتی نشانگر آغاز یک تحول بلندمدت است. در حالی که طلا همچنان معیار اصلی ذخایر باقی مانده است، دارایی‌های دیجیتال با محوریت بیتکوین رقیبانی قدرتمند محسوب می‌شوند—به‌ویژه با تشدید نگرانی‌های اقتصادی و پولی در سطح جهان.

برای جامعه رمزارز و فعالان بازار، این تحولات هم فرصت‌های جدید و هم پیچیدگی‌هایی تازه به همراه دارد. با افزایش تمایل کشورها و نهادها به خرید بیتکوین و طلا، به نظر می‌رسد سیستم ذخایر جهانی در آستانه یک تغییر بنیادین قرار دارد—تغییری مبتنی بر تنوع‌بخشی، دیجیتالی‌شدن و جستجو برای ایجاد تاب‌آوری در شرایط اقتصادی متحول.