سقوط بازار رمزارزها؛ لیکوئیداسیون اجباری و پیامدها

سقوط بازار رمزارزها و موج لیکوئیداسیون‌های اجباری

بازار رمزارزها هفته را در محدوده قرمز و با فشار فروش قابل توجهی آغاز کرد، به‌طوری که موج تازه‌ای از لیکوئیداسیون‌های اجباری تقریباً 646 میلیون دلار از معاملات اهرم‌دار را در صرافی‌های بزرگ پاک کرد. این موج deleveraging زیان‌های بیت‌کوین، اتریوم و بیشتر آلت‌کوین‌های بازار با سرمایه بزرگ را تشدید کرد و روند نزولی تندی را ادامه داد که از پایان ماه گذشته آغاز شده بود. این رویداد نشان‌دهنده ترکیبی از ریسک‌های بازار، ساختار نقدینگی ناپایدار و تمرکز پوزیشن‌ها در دوره‌های زمانی مشخص است و برای معامله‌گران اهرم‌دار پیامدهای استراتژیک و عملیاتی مهمی به همراه دارد.

موج بزرگ لیکوئید شدن پوزیشن‌های لانگ

آمارهای پلتفرم‌های ردیابی لیکوئیداسیون مانند CoinGlass نشان می‌دهد که حدود 90 درصد از حجم لیکوئید شده مربوط به پوزیشن‌های لانگ بوده است. چنین نسبت بالایی از لیکوئید شدن لانگ‌ها معمولاً نشان‌دهنده فشار فروش یک‌طرفه و تمرکز ریسک در جهت مشخصی است. بزرگ‌ترین لیکوئید شدن منفرد مربوط به یک سفارش ETH‑USDC به ارزش 14.48 میلیون دلار در صرافی Binance گزارش شده است. همچنین صرافی‌هایی مانند Binance، HyperLiquid و Bybit هر کدام بیش از 160 میلیون دلار لیکوئیداسیون ثبت کردند که حکایت از پاک‌سازی متمرکز پوزیشن‌هایی دارد که در جریان معاملات منطقه آسیا تجمع یافته بودند.

تجمع پوزیشن‌ها در سشن‌های آسیایی می‌تواند ناشی از اختلاف ساعات کاری، استراتژی‌های معاملاتی منطقه‌ای و تفاوت در نقدینگی دفتر سفارش باشد. وقتی سفارشات بزرگ لانگ در کتاب سفارش متمرکز هستند و نقدینگی کافی برای جذب فشار فروش وجود ندارد، پدیده cascade liquidations رخ می‌دهد: با بسته شدن پوزیشن‌ها به‌صورت اجباری، قیمت‌ها با شتاب پایین می‌آیند و سفارشات حد ضرر (stop-loss) یا سفارشات بازار (market orders) بعدی قیمت را باز هم پایین‌تر می‌برند و به همین ترتیب موجی از لیکوئید شدن پدید می‌آید.

چه عواملی منجر به لیکوئید شدن می‌شود

لیکوییداسیون زمانی اتفاق می‌افتد که صرافی پس از نقض الزامات مارجین، پوزیشن معامله‌گر با اهرم را به‌صورت اجباری ببندد، زیرا سرمایه اولیه تا حدی یا به‌طور کامل تخلیه شده است. در قراردادهای فیوچرز و پرپچوال، هر معامله‌گر باید یک مارجین نگهدارنده (maintenance margin) را رعایت کند؛ اگر قیمت علیه موقعیت حرکت کند و مارجین از حد تعیین‌شده کمتر شود، مکانیزم لیکوییداسیون وارد عمل می‌شود. علاوه بر این، وقتی funding rate (نرخ تامین مالی بین لانگ و شورت) معکوس می‌شود یا به‌صورت ناگهانی تغییر می‌کند، تمایل معامله‌گران برای نگه داشتن پوزیشن‌ها تغییر کرده و نقدینگی دفتر سفارش کاهش می‌یابد. این عوامل در کنار قرار گرفتن حجم قابل‌توجهی از پوزیشن‌های لانگ در سطوح قیمتی نزدیک به هم می‌تواند منجر به یک زنجیره از لیکوئید شدن‌ها شود که در چند ساعت قیمت‌های عمده بازار رمزارز را به‌طور قابل‌توجهی پایین می‌آورد.

همچنین نوع حاشیه (Cross-margin در مقابل Isolated margin)، اندازه سفارش‌ها، فاصله از حداقل مارجین، و مکانیسم اجرای سفارش در صرافی (مانند استفاده از اوردرهای مارکت جهت تخلیه پوزیشن) در شدت و سرعت لیکوئید شدن نقش دارند. در برخی صرافی‌ها موتور لیکوئیداسیون با بهترین قیمت موجود پر می‌شود که باعث اسلیپیج (slippage) بیشتر می‌شود؛ در برخی دیگر ممکن است استفاده از لِوریج بالاتر باعث شود حتی یک حرکت ناچیز قیمتی موقعیت را از بین ببرد.

تأثیر قیمتی: بیت‌کوین و اتریوم پیشتاز سقوط

در جریان فشار فروش، بیت‌کوین بیش از 5 درصد کاهش یافت و به محدوده حدود 86,000 دلار نزدیک شد. اتریوم بیش از 6 درصد افت کرد و در حوالی 2,815 دلار معامله شد. این دو دارایی که در اواخر هفته گذشته تلاش‌هایی برای بازیابی انجام داده بودند، دوباره به مرزهای پایین‌تر محدوده‌های معاملاتی نوامبر بازگشتند. کاهش ارزش بیت‌کوین و اتریوم معمولاً به‌عنوان سیگنالی برای کاهش اعتماد کوتاه‌مدت بازار تلقی می‌شود و می‌تواند باعث خروج سرمایه از آلت‌کوین‌های با سرمایه بازار بالا شود.

سایر توکن‌های با سرمایه بزرگ مانند سولانا (Solana)، XRP، بایننس‌کوین (BNB) و دوج‌کوین بین 4 تا 7 درصد افت کردند، در حالی که کاردانو و Lido Staked Ether نیز کاهش‌های بزرگ‌تری را تجربه کردند. این تنوع در شدت کاهش قیمت بین کوین‌ها و آلت‌کوین‌ها نشان می‌دهد که عوامل بنیادین، نقدینگی و حساسیت هر دارایی نسبت به فشارهای فروش بازار با هم متفاوت است.

عوامل کلان و نگرانی‌های نقدینگی

معامله‌گران و تحلیل‌گران به کمبود نقدینگی بازار و عدم قطعیت‌های اقتصاد کلان به‌عنوان محرک‌های اصلی این سقوط سریع اشاره می‌کنند. بازار پس از یک اصلاح شدید در اواخر نوامبر که تحت تأثیر سیگنال‌های کلان، خروج سرمایه از صندوق‌های قابل معامله بیت‌کوین (Bitcoin ETFs) و حجم‌های پایین در آخر هفته تقویت شد، به ثبات نرسید. الگوی رخ‌داده در روز دوشنبه مشابه الگوهایی است که در ماه‌های اخیر مشاهده شده‌اند: تمرکز پوزیشن‌های لانگ، تغییرات نرخ تامین مالی (funding rate)، و فروش اجباری که طی یک بازه زمانی کوتاه بازار را تحلیل می‌برد.

از منظر اقتصاد کلان، هرگاه نرخ‌های بهره، داده‌های تورم (CPI) یا تصمیمات سیاست‌گذاری پولی نامطمئن باشند، سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر تمایل بیشتری به کاهش اهرم یا خروج از بازار دارند. علاوه بر این، جریان‌های ETF می‌توانند نقش مهمی در جابجایی نقدینگی ایفا کنند: خروج سرمایه از ETFهای بیت‌کوین باعث می‌شود که تقاضای نهادی در کوتاه‌مدت کاهش یابد و فشار فروش بر قیمت‌ها افزوده شود. دوره‌های زمانی با حجم پایین — به‌ویژه آخر هفته‌ها یا ساعات کمتر فعال بازارهای آمریکا — مستعد هستند تا نوسانات سریع و حرکات قیمتی شدید را به دنبال داشته باشند، زیرا هر سفارش بزرگ با لغزش قیمتی بیشتری اجرا می‌شود.

اوپن اینترست و پاک‌سازی اهرم‌ها

Open Interest (OI) یا مجموع قراردادهای باز در قراردادهای پرپچوال بیت‌کوین و اتریوم کاهش بیشتری را تجربه کرد که نشان می‌دهد بخشی از اهرم ساخته‌شده در روند صعودی اکتبر در حال پاک شدن است. کاهش اوپن اینترست معمولاً نشان‌دهنده کاهش پوزیشن‌های اهرم‌دار و خروج معامله‌گران از بازار مشتقه است؛ این فرایند گاهی می‌تواند به تثبیت بازار کمک کند، اما در کوتاه‌مدت با ایجاد نوسان همراه خواهد بود، زیرا بازار باید نقدینگی جدید را هضم کند.

معامله‌گران می‌گویند که پوزیشن‌ها اکنون شفاف‌تر شده‌اند، اما تأکید می‌کنند تا زمانی که نقدینگی در سشن معاملاتی آمریکا بهبود نیابد، نوسانات بین‌روزی بالا خواهد ماند و بازارها ممکن است همچنان رفتار پرخطری را نشان دهند. از منظر ساختاری، پاک‌سازی اهرم به معنای کاهش ریسک تجمعی است، اما فرآیند آن می‌تواند با فشار فروش تند و انتقال ریسک به بازار نقدی همراه باشد.

چگونه معامله‌گران می‌توانند واکنش نشان دهند

مدیران ریسک معمولاً توصیه می‌کنند که معامله‌گران اهرم را کاهش دهند، از کنترل‌های ریسک محکم‌تری استفاده کنند و نرخ‌های تامین مالی و اوپن اینترست را زیر نظر داشته باشند تا از لیکوئیداسیون‌های بزرگ اجباری جلوگیری شود. چند توصیه عملی و فنی برای معامله‌گران مشتقه رمزارز عبارتند از:

• کاهش لِوریج: استفاده از لِوریج پایین‌تر یا معاملات با مارجین ایزوله می‌تواند احتمال لیکوئید شدن کامل سرمایه را کاهش دهد.
• کنترل اندازه پوزیشن (Position Sizing): تعیین حداکثر ریسک در هر پوزیشن و رعایت قوانین مدیریت سرمایه برای محدود کردن ضررهای بالقوه.
• نظارت مستمر funding rate و Open Interest: تغییرات ناگهانی در این پارامترها معمولاً نشانه‌هایی از جابجایی تمایلات بازار و تجمع ریسک هستند.
• استفاده از استاپ‌لاس‌های منطقی و محل‌های مناسب ورود و خروج: استاپ‌های ناکارآمد یا حذف‌شده می‌توانند باعث شوند تا پوزیشن‌ها در لحظه نامناسب و با اسلیپیج بالاتر بسته شوند.
• هجینگ و ابزارهای مشتقه محافظتی: استفاده از آپشن‌ها (اختیار معامله) یا اتخاذ پوزیشن هِج‌در برابر حرکت‌های بزرگ قیمت می‌تواند ریسک را محدود کند.
• توجه به نقدینگی سشن‌ها: معامله در زمان‌هایی که اسپردها و عمق بازار مناسب‌تر است، ریسک اسلیپیج را کاهش می‌دهد.

با ادامه عدم قطعیت‌های کلان و نقدینگی نامتوازن بین سشن‌ها، اندازه‌گیری منظم اکسپوژر (exposure)، حفظ دیسیپلین در سایز پوزیشن و به‌کارگیری استراتژی‌های هجینگ می‌تواند برای هر کسی که با مشتقات رمزارز معامله می‌کند، حیاتی باشد.

صرافی‌های کلیدی دخیل در لیکوئیداسیون‌ها شامل Binance، HyperLiquid و Bybit بودند. شرکت‌کنندگان بازار اکنون جریان‌های ETF، نرخ‌های تامین مالی و نقدینگی سشن آمریکا را برای یافتن سرنخ‌هایی درباره این که آیا فشار فروش کاهش خواهد یافت یا خیر، رصد می‌کنند. علاوه بر این، تجزیه و تحلیل دفتر سفارش (order book depth)، اختلاف قیمت بین صرافی‌ها (arbitrage spreads) و داده‌های درون‌زنجیره‌ای مانند جابجایی نهنگ‌ها (whale movements) از جمله شاخص‌هایی هستند که می‌توانند به تصمیم‌گیری معامله‌گران و سرمایه‌گذاران کمک کنند.

جنبه‌های فنی، نهادی و چشم‌انداز کوتاه‌مدت

از منظر فنی، سطوح حمایتی و مقاومتی نوامبر اکنون اهمیت فزاینده‌ای یافته‌اند: بسته شدن کندل‌ها زیر حمایت‌های مهم می‌تواند باعث تشدید فشار فروش شود، در حالی که بازپس‌گیری سطوح مقاومتی می‌تواند نشانه بازگشت نسبی باشد. از منظر نهادی، رفتار صندوق‌های ETF، جریان‌های سرمایه‌گذاری و تصمیمات بزرگ سرمایه‌گذاران نهادی می‌تواند نوسانات را تسریع یا تضعیف کند. در کوتاه‌مدت، اگر خروج سرمایه از ETFها ادامه پیدا کند و نرخ تامین مالی ناپایدار بماند، احتمال ادامه نوسانات و معامله‌گری بازاری با ریسک بالا وجود دارد.

در نهایت، برای تحلیل‌گران و معامله‌گران، ترکیب داده‌های زنجیره‌ای (on-chain metrics)، داده‌های مشتقه (مانند funding rate و Open Interest)، و داده‌های بازار نقدی (عمق بازار، اسپرد) بهترین شانس را برای درک تصویر جامع از وضعیت بازار فراهم می‌کند. استفاده از ابزارهای تحلیلی متعدد و سناریو سازی (scenario analysis) برای شرایط مختلف بازار، می‌تواند به آماده‌سازی برنامه‌های عملیاتی برای زمان‌هایی که موج دیگری از لیکوئیداسیون‌ها رخ می‌دهد، کمک کند.