با بررسی عملکرد سه بازار سهام، سکه و دلار در سه دهه اخیر، سعی داریم به این سوال مهم پاسخ دهیم که نوسان در کدام بازار بیشترین تاثیر را بر روند منحنی شاخص تورم برجا می‌گذارد؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد در ۳۰ سال گذشته، صعود بورس هیچ‌گاه به تورم منجر نشده؛ اما پس از هر دوره رشد شارپی نرخ در بازارهای دلار و سکه، افزایش شاخص تورم را شاهد بوده‌ایم.

این بررسی‌ها تایید می‌کند انتظارات تورمی است که پول‌ها را روانه بازار سهام می‌کند و گزاره عکس آن صادق نیست.

با افزایش انتظارات تورمی صاحبان نقدینگی و همزمان با افزایش سهم پول از نقدینگی کل کشور، این روزها تالار سهام با هجوم سیلی از پول‌های سرگردان مواجه شده است. در این شرایط شاخص سهام بازده حدود ۳۰۰ درصدی را نیز تجربه کرد و در بازار دلار و سکه نیز شاهد افزایش قیمت‌های ۴۰ و ۸۰ درصدی بودیم. روانه شدن پول‌های سرگردان به سمت بازار‌ سرمایه سبب شده برخی این موضوع را عامل افزایش تورم و حتی رسیدن به یک ابرتورم بدانند. «دنیای اقتصاد» با بررسی عملکرد سه بازار سهام، سکه و دلار در سه دهه اخیر، سعی دارد به این سوال مهم پاسخ دهد که کدام بازار بیشترین تاثیر را بر تورم برجا می‌گذارد؟ ضمن آنکه در یک اقتصاد تورمی، کدام بازار تورم را بیشتر پوشش می‌دهد؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد این انتظارات تورمی است که پول‌ها را روانه بازار سهام می‌کند و به عبارتی صاحبان نقدینگی برای در امان ماندن از اثرات تورم به این بازار پناه می‌آورد. در عین حال پس از هر دوره صعودی در بازار سهام، تورمی ایجاد نشده است. در مقابل اما با گسیل نقدینگی به سمت بازارهای رقیب همچون دلار وسکه تورم نیز رو به افزایش گذاشته است.

آغاز توفانی شاخص کل در دهه ۷۰

شاخص کل بورس تهران در سال ۶۹ با عدد پایه ۱۰۰ استارت خورد و پس از فراز‌و‌فرودهای متعدد در ۳۰ سال اخیر، اکنون به دو‌میلیون واحد رسیده؛ نماگری که دماسنج اقتصاد است و صعود و نزول آن حال اقتصاد را به نمایش می‌گذارد. بورس تهران در آغاز به کار شاخص با رشد ۸۹درصدی در سال ۶۹ و ۱۵۰ درصدی در سال ۷۰ همراه شد. در سال ۷۱ با تک نرخی شدن ارز بعد از رشدهای پیاپی زمان جنگ، جهش عجیب دلار و افزایش نرخ رسمی آن از۷تومان به ۱۴۵ تومان رقم خورد. در مقابل بورس با افت نماگر اصلی خود مواجه شد.

در سال ۷۳ نیز التهاب در بازار طلا، افزایش قیمت سکه از ۱۶ هزار تومان به بیش از ۳۰ هزار تومان را موجب شد. یکی از مهم‌ترین بحران‌های بورس در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۷۷ رخ داد. جایی که بورس با ترکیدن حباب قیمتی مواجه شد. در این دو سال، شاخص بورس شاهد یک سال و نیم روز منفی در تقویم کاری خود بود و در مجموع افتی ۷/ ۲۰ درصدی را ثبت کرد. این دو سال رکودی بورس تهران پس از ثبت رشد ۱۲۳ درصدی در سال ۷۴ و ۲۵ درصدی در سال ۷۵ رقم خورد. سالی که تورم به عدد تاریخی ۴/ ۴۹ درصد رسیده بود. تعداد شرکت‌ها از ۵۶ در سال ۶۷ به ۲۴۹ شرکت در سال ۷۵ رسید.

حجم معاملات در سال ۷۵ به مبلغ ۴۳۸۱ میلیارد ریال رسید، یعنی ۳۹۱ برابر شد. در سال ۷۴، تورم شدیدی به میزان ۴/ ۴۹ درصد، فضای کشور را در برگرفته بود و همین شرایط تورمی، پول‌ها را به سمت بازار سهام سوق داد. در این فضای تورمی اما تنها بازار سهام نبود که مورد استقبال قرار گرفت، بلکه دلار و سکه نیز شاهد ورود پول‌های تازه بودند و رشد‌های بیش از ۶۰درصدی را ثبت کردند. در بازه زمانی سال ۶۹ تا ۷۹ اما مجموعا شاهد رشد ۲۸۷۸ درصدی شاخص سهام و همزمان ثبت رشد ۵۴۰ و ۴۵۰ درصدی برای دلار و سکه بودیم. با این حال تورم‌های ثبت شده در اواسط دهه ۷۰ سبب شد تا بازده واقعی بورس تهران به ۸۳ درصد محدود شود. دلار و سکه اما با احتساب نرخ تورم، بازده منفی ثبت کردند.

افت و خیز بورس در دهه ۸۰

پس از رکود سال‌های ۷۶ و ۷۷، شاخص سهام برای ۶ سال متوالی صعودی ماند. در سال‌های ابتدای دهه ۸۰، شاخص سهام با شیب ملایمی رشد کرد، اما در سال ۸۲ بار‌دیگر شاهد افزایش افسارگسیخته قیمت سهام بدون رشد سودآوری شرکت‌ها بودیم.

گفته می‌شود گره خوردن برخی افراد با سوابق سیاسی به بازار سرمایه در آن سال‌ها و بهره‌برداری ناصواب این گروه از فضای سرمایه‌گذاری در کشور عامل مهمی در حبابی شدن قیمت سهام بود. رشد بازار که برای مردم عادی در آن سال‌ها بسیار جذاب بود سبب شد تا افراد بیشتری برای سرمایه‌گذاری به بورس مراجعه کنند. این شرایط پرسود اما دوام چندانی نیافت و پس از یک دوره کم‌رمق در سال ۸۳، شاهد ریزش حدود ۲۲ درصدی شاخص کل در سال ۸۴ بودیم. پس از دوره یاد شده و تخریب اعتماد مردم نسبت به این بازار، بورس وارد فاز رکود شد که دامنه آن تا سال ۸۷ نیز ادامه یافت.

در این سال علاوه بر تداوم رکود بورس تهران، با آغاز بحران مالی در جهان و سقوط بورس‌های مختلف در اکثر کشورها و کاهش قیمت‌ها در بازارهای مختلف جهانی شرایط وخیم‌تر شد و نماگر اصلی تالار شیشه‌ای ۲۱ درصد افت کرد. در سال ۸۸ بار دیگر روند صعودی را درپیش گرفت، به‌طوری که در پایان این سال، رقم شاخص با ثبت رشد ۴/ ۵۷ درصدی، به ۱۲هزار و ۵۳۷ واحد رسید.

ورود ابزارهای جدید مالی، تنوع محصولات بازار، شکل‌گیری صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، بازگشت اعتماد به بازار، رکود بازارهای موازی و ورود نقدینگی به بورس در کنار رشد قیمت فلزات اساسی در بازارهای جهانی، از مهم‌ترین عوامل روند صعودی بازار در این سال به شمار می‌رود. از ابتدای سال ۸۹ با افزایش قیمت‌های جهانی مواد اولیه و خروج نسبی کشورهای اروپایی و آمریکایی از بحران مالی جهانی، شاخص به سرعت صعودی خود افزود و با شتاب بیشتری رکوردهای جدید را ثبت کرد. قطعا روز سی ام فروردین ماه سال ۸۹ هیچ‌گاه از ذهن مسوولان، فعالان و بازیگران بازار سرمایه نخواهد رفت، زیرا در این روز با گذشت فقط ۱۲ روز از ورود شاخص کل به عدد ۱۳ هزار واحد در سال جدید، این شاخص بیش از هزار واحد رشد کرد و برای اولین بار در طول تاریخ فعالیت خود به عدد ۱۴ هزار واحد رسید.

در مجموع دهه ۸۰ در بورس تهران با رشد ۶۸۲ درصدی شاخص سهام به پایان رسید. سکه نیز همپای بورس صعود کرد و با رشد ۶۱۹ درصدی همراه شد. دلار اما به افزایش ۳۵ درصدی بسنده کرد.

دهه ۹۰ و تحولات سیاسی و اقتصادی

دهه ۹۰ با تحریم‌های بین‌المللی آغاز شد. به‌طور همزمان بانک مرکزی و نفت ایران از جانب آمریکا تحریم شدند و به تبع آن درآمد ارزی ایران از فروش نفت نصف شد و همین ارز نیز قابل انتقال نبود.

در پی تحریم بانک‌های تجاری کشور و سیستم انتقال ارز، مبادلات تجاری کشور نیز در همین زمان محدود شد. نرخ دلار در پایان سال ۸۹ در بازار آزاد ۱۰۳۳۷ ریال بود. از مهر سال ۹۰ افزایش بهای ارز شروع شد و تا پایان سال ۹۰ به ۱۸۹۲۶ ریال رسید. این رقم در پایان شهریور ۹۱ به ۲۳۰۰۰ ریال رسید و نقطه اوج این افزایش قیمت طی ۱۱ روز بعد رخ داد و قیمت دلار را در ۱۱ مهر ۹۱ به ۳۶۰۰۰ ریال رساند. بورس تهران نیز دو سال کم‌رمق را تجربه کرد. در پایان سال ۹۱، دلار نسبت به انتهای سال ۸۹ رشد ۱۰۶ درصدی را ثبت کرد اما بازده اسمی بورس به ۸/ ۴۶ درصد رسید. بر خلاف ثبات تورم پس از دوره‌های صعودی بورس، این بار رشد نرخ دلار سبب شد تا نرخ تورم در سال ۹۱ از ۳۰ درصد فراتر رود و انتظارات تورمی نیز اوج گیرد. در سال ۹۲ با تغییر فضای سیاسی و روی کار آمدن دولت یازدهم، شاهد افزایش اعتماد عمومی به سیاست‌گذار و چرخش انتظارات بودیم. این مهم در کنار جهش نرخ دلار و افزایش تورم سبب شد تا شاهد افزایش اقبال به بازار سهام باشیم. در سال ۹۲ شاخص سهام با رشد ۷/ ۱۰۷ درصدی همراه شد و دلار مسیری معکوس را برگزید و کاهش ۵‌درصدی را تجربه کرد.

در این سال P/ E بورس تهران به ارقامی بیش از ۵/ ۸ مرتبه رسید و شاهد رشد دسته‌جمعی سهام شرکت‌های کوچک و بزرگ بازار بودیم. این رشد‌های حبابی پس از یکسال متوقف شدند و در سال ۹۳ شاهد ریزش ۲۱ درصد شاخص سهام بودیم. رشد سال ۹۲ بورس نیز به رشد تورم نینجامید و در سال ۹۳، تورم سالانه از ۷/ ۳۴ درصد به ۶/ ۱۵ درصد کاهش پیدا کرد. خلاف این موضوع را در سال ۹۷ شاهد بودیم. درست پس از رشد بیش از ۱۰۰ درصدی قیمت دلار و سکه در سال ۹۶، نرخ تورم تک‌رقمی به ۶/ ۲۶ درصد در سال ۹۷ رسید. در مجموع تا به اینجای کار دهه ۹۰ با رشد بیش از ۸۷۰۰درصدی شاخص سهام، ۲۵۰۰ درصدی سکه و ۲۰۰۰ درصدی دلار دنبال شده است. هر چند بازده واقعی بورس در این دهه ۱۵۰۰ درصد است.